مستدرکات علم رجال الحدیث 5 / 447 و 461؛ طرائف المقال 1 / 210؛ الذریعه 19 / 20؛ اعیان الشیعه 2 / 327.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

علی ـ شابشتی

علی ـ شابشتی (م. 399ق)

ابوالحسن (ابوالحسین) علی بن محمد شابشتی کاتب بغدادی

وی از ادیبان و دانشمندان نامدار و از همنشینان و کتابداران عزیزبن معز خلیفه فاطمی در مصر بود. ازآنجاکه گفتاری شیرین داشت و در معاشرت، نرم خو بود، خلیفه او را ندیم و دفترخوان خود کرد. 1 درباره نسبتش به شابُشتی احتمال داده اند که او اهل روستایی در نزدیکی مرو باشد. درباره نام و کنیه او اختلاف است. بعضی وی را محمدبن اسحاق و با کنیه ابوعبداللّه معرفی کرده اند، اما به چند دلیل، هر دو یکی هستند: نخست اینکه کتاب های یاد شده برای هر دو، یکی است؛ دوم آنکه هر دو از ندیمان خلیفه بوده اند و سوم آنکه تاریخ های درگذشت هر دو یکی است. وفات او را در سال های 388، 390 و 399 آورده اند. آثار او عبارت اند از: الدیارات که در بردارنده اخبار، وقایع و اشعار مصر و شام و جزیره است، الیسر بعد العسر، مراتب الفقها، التوقیف والتخویف، مکاتبات ومراسلات، دیوان شعره، الزهد والوعظ. 2

پی نوشت ها

[1] ـ وفیات الاعیان 3 / 319. 2 ـ الوافی بالوفیات 2 / 194 و 22 / 174.

دیگر منابع: معجم الادباء 18 / 17؛ ایضاح المکنون 2 / 351؛ فرهنگ بزرگان 377؛ ریحانه الادب 3 / 153؛ معجم المؤلفین 7 / 202؛ الاعلام 4 / 325؛ لغت نامه دهخدا 1 / 12285؛ هدیه العارفین 1 / 684.

احسان آذرکمند

علی ـ شمشاطی

علی ـ شمشاطی (م. 380ق)

ابوالحسن علی بن محمد عدوی شمشاطی (شمیشاطی)

وی اهل بصره و اصالتاً از شمیشاط (نزدیک شهر آمِد) بود. 1 در آغاز، آموزش فرزندان ناصرالدوله حمدانی (ابوتغلب و ابوالمظفر) را بر عهده داشت و سپس از ندیمان و همنشینان آن دو شد. ازآنجاکه شمشاطی شیعه مذهب بود، افرادی چون ابوالقاسم رقّی منجم، در اشعار خویش وی را هجو کرده اند و یاقوت از او بد گفته؛ ولی او را
شاعری پسندیده، مصنفی سودمند و کثیرالحفظ دانسته است. 2 ابوالحسن از افرادی چون ابوبکر محمدبن محمد باغندی، ابوسعید عدوی و نعمان بن مدرک رسعنی روایت کرده3 و ابوجابر زیدبن عبداللّه بن حیان ازدی موصلی از او روایت کرده است. 4 نجاشی او را ادیب و فاضل روزگار خویش و بزرگ جزیره (مناطق و شهرهای میان دو رود دجله و فرات) دانسته است. 5 برخی شمشاطی را در زمره افرادی شمرده اند که از امامان علیهم السلام روایت نکرده اند. 6 عمر رضا کحاله او را آگاه به دانش هندسه و ریاضیات نیز دانسته؛ ولی با توجه به تاریخی که نقل کرده، می توان پی برد که وی شمشاطی را با علی سمیساطی (م. 453ق) خلط کرده است. 7 به گزارش شیخ صدوق، شمشاطی را امام عصر (عج) دیدار کرده و توقیعاتی نیز از سوی آن حضرت بدو وارد شده است. 8 الندیم گوید که شمشاطی در زمان تألیف الفهرست (377 هجری) در قید حیات بوده9 و بغدادی درگذشت وی را در سال 380 هجری می داند. 10 او آثار بسیاری داشت که عبارت اند از: الانوار والثمار، النزه والابتهاج، الادیرة والاعمار فی البلدان والأقطار، فضل ابی نواس والردّ علی الطاعن فی شعره، شرح الحماسه الاولی، ما تشابهت مبانیه وتخالفت معانیه فی اللغة، المثلث فی اللغه علی حروف المعجم، المجزی فی النحو، المقصور والممدود، المذکّر والمؤنث، الواضح، الموثق، غریب القرآن، مختصر فقه اهل البیت علیهم السلام ، رسالة البرهان فی النصّ الجلّی علی امیرالمؤمنین علیه السلام ، عَمِلَ کتابَ العین للخلیل بن احمد، مختصر تاریخ طبری، الموصل، نسب ولد معدّبن عدنان ولمع من اخبارهم وأیامهم، الشبهات، رسالة فی الشعر، رسالة فی ابطال احکام النجوم، الرساله الجامعه وهی الفاضحه، الرساله الکاشفه عن خطاء العُصبَه المخالفة، رساله المعاتبة، رسالة الانتصاف من ذوی البغی والاقتراف، رسالة فی کشف تمویه حلیف الکذب وما اقترف من سن فی الاشعار والنسب، رسالة نقد شعر ابی نضله و شعر النامی والحکم بینهما، رسالة تتعلّق بابی نَضلَه، رساله البیان عمّاموه به الخالدیان، رساله الایضاح عمّا أتیابه من الإفک الصراح، رساله التنبیه عمّا أخطأالأعمی فیه، رسالة جواب مسئلة سئل عنها، رسالة فی الذی قابل الجمیل بالقبیح، رسالة فی الردّ علی من خطّأ أباسعید السیرافی و فیها فوائد فی النحو، رسائل الی سیف الدوله عدّة، عمل شعر دیک الجن