آموختن حدیث و علوم مشغول شد. ابوعبیده هروی، ابویعقوب قرّاب، ابوذر عبدبن احمد حافظ و سعیدبن عثمان قرشی از او روایت کرده اند. رجال نویسان اهل سنّت، او را سرآمد در لغت و فقه، محدثی ثقه و ثابت قدم در دین دانسته2 و گفته اند او شافعی مذهب و دارای تصنیفات فراوان بود3 و سال 370 هجری در هرات از دنیا رفت. آثار او عبارت اند از: تهذیب اللغه، التفسیر، تفسیر الفاظ مزنی، علل القرائات، الروح، الاسماءالحسنی، شرح دیوان ابی تمام، تفسیر اصلاح منطق. 4

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 5 / 311. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 16 / 315. 3 ـ معجم الادبا 17 / 164. 4 ـ سیر اعلام النبلاء 16 / 315.

دیگر منابع: وفیات الاعیان 4 / 334؛ العبر 2 / 135؛ بغیة الوعاة 1 / 19؛ شذرات الذهب 3 / 72؛ تذکره الحفاظ 3 / 960؛ الوافی بالوفیات 2 / 45.

احسان آذرکمند

محمد ـ اسدی

محمد ـ اسدی (قرن چهارم. هجری)

ابوعبداللّه محمدبن معلّی بن عبداللّه اسدی أزدی بصری معروف به ابن معلی أزدی

ادیب، نحوی، لغت شناس و جغرافی دان سده چهارم هجری است که با توجه به لقبش و اینکه علی بن محمدبن حبیب بصری در بصره از او حدیث آموخته، 1 به نظر می رسد اهل بصره بوده و در بصره می زیسته است. از زندگی فردی و اجتماعی او اطلاع چندانی در دست نیست؛ ولی ازآنجاکه از ابوبکر محمدبن حسین بن درید أزدی (م. 321ق) روایت کرده2 و ابوالحسن علی بن محمدبن حبیب ماوردی (364 ـ 450ق) روایتگر از او بوده، 3 می توان گفت دست کم در اوایل سده چهارم به دنیا آمده و تا پایان این سده نیز زنده بوده است. گویا از همین رو برخی منابع، او را معاصر با عبدالوهاب بن حسن کلابی (306 ـ 396ق) دانسته اند. 4 بنابراین گفته بعضی منابع متأخر، مبنی بر درگذشت او در حدود سال 550 هجری5 صحیح نیست. اسدی همچنین راوی از فضل بن سهل، ابوکثیر اعرابی، ابن لَنکک محمدبن محمدبن جعفر شاعر بصری (م. حدود 360ق)، 6 محمدبن حمدان قشیری و برخی دیگر بوده است7 و محمدبن موسی خوارزمی حنفی (م. 403ق) 8 احمدبن عثمان بن یوسف حرّزی (زنده در 422ق)، 9 لطف اللّه بن احمدبن عیسی هاشمی (م. 428ق) 10 و محمدبن علی بن محمد (م. 439ق) روایتگر از او بوده اند. 11 آثار او
عبارت اند از: المشاکله در باب لغت؛ 12 جامع المرقصات والمطربات13 و شرح دیوان تمیم بن مقبل14 کتاب اخیر به خط مؤلف نزد یاقوت حموی بوده15 و یاقوت، نقل های بسیاری از آن را آورده است. 16 ابن حجر نیز از کتاب الترقیص (الترخیص) ابن معلی یاد کرده و گزارش هایی از آن را در کتاب خود آورده17 که به نظر می رسد کتاب الترقیص همان کتاب دومی باشد.

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 9 / 287. 2 ـ تاریخ بغداد 2 / 68. 3 ـ تاریخ بغداد 9 / 287 و 12 / 102. 4 ـ الاکمال 3 / 227. 5 ـ کشف الظنون 2 / 1691؛ هدیه العارفین 2 / 92. 6 ـ معجم الادبا 19 / 55. 7 ـ الموضوعات 1 / 39. 8 ـ تاریخ بغداد 2 / 68. 9 ـ الاکمال 2 / 199. 10 ـ تاریخ بغداد 13 / 19. 1
[1] ـ تاریخ مدینة دمشق 54 / 380. 12 ـ کشف الظنون 2 / 1691. 13 ـ هدیه العارفین 2 / 92. 14 ـ معجم الادبا 19 / 55. 15 ـ معجم البلدان 1 / 110 و 2 / 201. 16 ـ معجم الادبا 1 / 374، 2 / 244، 530، 3 / 33، 271، 4 / 38 و .... 17 ـ الاصابه 6 / 119 و 8 / 206.

دیگر منابع: معجم الادبا 4 / 77؛ اللباب فی تهذیب الانساب 3 / 156؛ الانساب 5 / 182؛ لسان المیزان 5 / 303؛ وفیات الاعیان 4 / 320؛ بغیه الوعاة 1 / 81، 247 و 350؛ خزانه الأدب 9 / 226؛ بغیه الطلب 5 / 2472.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

محمد ـ أسدی

محمد ـ أسدی (م. 312ق)

ابوحسین محمدبن جعفر بن محمدبن عون أسدی کوفی رازی، ملقب به محمدبن ابی عبداللّه

وی در ری می زیست و از راویان موثق سده سوم و چهارم هجری بود. نجاشی ضمن صحیح الحدیث خواندن او می نویسد وی به جبر و تشبیه اعتقاد داشت و از راویان ضعیف، حدیث روایت می کرد پدرش جعفر نیز از انسان های موجه و خوشنام به شمار می رفت. 1 شیخ طوسی، اسدی را در زمره راویانی آورده که روایتی از امامان معصوم علیهم السلام ندارند. 2 او نوشته است در زمان سفیران و نواب خاص امام عصر علیه السلام افراد موثقی بودند که توقیعات را دریافت می کردند، به آنها پاسخ می دادند و به رتق وفتق امور شیعیان می پرداختند که از جمله ایشان محمدبن جعفر اسدی است که تا هنگام مرگ نیز تغییری در وی حاصل نشده و مورد سرزنش و طعن واقع نگردید و به عدالت شهره بود. 3 افرادی چون احمدبن محمدبن عیسی، حسن بن حمزه و احمدبن حمدان قزوینی از وی روایت کرده اند. وی سرانجام به سال