احتمالاً پس از آن به اشبیلیه رفت و سپس به قرطبه بازگشت. 2 در میان مشایخ وی در اشبیلیه می توان از محمدبن عبداللّه بن قون، علی بن ابی شیبه و حسن بن عبداللّه زبیری و در قرطبه از طاهربن عبدالعزیز، ابن ابی الولید اعرج و محمدبن عمربن لبابه نام برد. 3 ابن قوطیه از عالمان بنام اندلس به ویژه قرطبه به شمار می رفت و در بیشتر علوم متداول آن روزگار مانند فقه، حدیث، تاریخ، لغت، ادب و نحو از مهارت بسیاری برخوردار بود. بااینکه فقیه و از حافظان حدیث بود، در حدیث و فقه، به ضوابط خاصی متکی نبود و از اصول معیّنی پیروی نمی کرد؛ ازاین رو مطالبی که از او شنیده می شد، حمل بر معنی می شد؛ نه لفظ. 4 ابن قوطیه شعر نیز می سرود و شعرهایش را نیک و دارای قالب و محتوای درست وصف کرده اند؛ هرچند سرانجام از شعر و شاعری دست کشید. 5 نمونه هایی از اشعارش را یاقوت و سیوطی و دیگران آورده اند. 6 در لغت دانی چندان شهره بود که چون ابوعلی قالی بغدادی به اندلس آمد و خلیفه مستنصر حکم بن عبدالرحمان نظر او را درباره داناترین فرد اندلس در لغت جویا شد، وی ابن قوطیه را معرفی کرد. 7 دانشمندان بسیاری از محضر درس ابن قوطیه بهره برده و از او حدیث و فقه و ادب آموخته و نقل کرده اند که از آن میان می توان به ابن فرضی8 و قاضی ابوالحزم خلف بن عیسی اشاره کرد. 9 ابن قوطیه در پایان عمر بیشتر به زهد و عبادت گرایش یافت و حتی از زندگی اجتماعی دست کشید و به انزوا گرایید و در مزرعه ای در دامنه کوهی پیرامون قرطبه به عبادت پرداخت. 10 او سرانجام در سال 367 هجری در قرطبه از دنیا رفت و پس از درگذشت او ـ بنا به وصیتش ـ جعفربن عون اللّه بر او نماز گزارد و در مقبره قریش به خاک سپرده شد. 11 آثار ابن قوطیه از این قرارند: تصاریف الافعال، المقصور والممدود، 12 شرح رسالة ادب الکاتب و کتاب ارزشمند تاریخ اندلس. 13

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ علماءالاندلس 2 / 78. 2 ـ وفیات الاعیان 4 / 368. 3 ـ ترتیب المدارک 4 / 554. 4 ـ تاریخ علماءالاندلس 2 / 79. 5 ـ سیر اعلام النبلاء 16 / 220. 6 ـ معجم الادبا 18 / 276؛ بغیه الوعاة 1 / 198. 7ـ وفیات الاعیان 4 / 369. 8 ـ تاریخ الاسلام 26 / 385. 9ـ جذوة المقتبس 72. 10 ـ معجم الادبا 18 / 273. 1
[1] ـ تاریخ علماءالاندلس 2 / 79. 12 ـ الوافی بالوفیات 4 / 242. 13 ـ ترتیب المدارک 4 / 554.

دیگر منابع: لسان المیزان 5 / 324؛ الدیباج المذهب 357؛ نفح الطیب 3 / 73؛
یتیمه الدهر 2 / 84؛ هدیه العارفین 2 / 49؛ معجم المؤلفین 11 / 84؛ شذرات الذهب 2 / 62؛ بغیه الملتمس 112.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ انصاری

محمد ـ انصاری 266 ـ 353ق)

ابوعلی محمدبن هارون بن شعیب بن عبداللّه انصاری

وی سال 266 هجری به دنیا آمد. 1 برخی او را از فرزندان انس بن مالک، بعضی دیگر فرزند علقمه و عده ای نیز اهل روستای قَینَنِه در جنوب دمشق می دانند. او برای آموختن معارف حدیثی و علوم دیگر به شام، مصر، عراق و اصفهان سفر کرد و به همت خود تصنیفاتی را گردآورد. 2 از عبدالرحمان بن ابی حاتم مرادی، اباعلاثه محمدبن عمرو و احمدبن محمد بن یحیی بن حمزه حدیث آموخت. ابن مقری، ابن منذه، تمام، عفیف بن ابی نصر و عبدالوهاب میدانی از وی روایت کرده اند. 3 او محدثی حافظ و کثیرالسفر بود. عده ای نیز او را متهم کرده اند. او در سال 353 هجری از دنیا رفت. اثر او صفه النبی صلی الله علیه و آلهاست. 4

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 7 / 128. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 15 / 528. 3 ـ تاریخ الاسلام 26 / 96 ـ 97. 4 ـ الوافی بالوفیات 5 / 147.

دیگر منابع: میزان الاعتدال 4 / 57؛ لسان المیزان 5 / 411؛ شذرات الذهب 3 / 13؛ معجم البلدان 4 / 425؛ مرآه الجنان 2 / 351؛ العبر 2 / 93.

پژوهشکده

محمد ـ اهوازی

محمد ـ اهوازی (م. حدود 330ق)

ابوالحسن (ابوالحسین) محمدبن حسین اهوازی

فردی دانشمند بود و کتاب های الفرائد والقلائد فی الاستعانة علی الافعال المحموده، والغرر والدرر را نگاشته که مجموعه نامه هایی است که به امیرانی همچون ابوحارث محمدبن فرغون، ابوالاسد حارث بن محمد، ابواحمد حسین بن طاهر، ابوالقاسم علی بن محمد کاشانی و ابومنصور نصربن احمد نوشته است. وی حدود سال 330 هجری از دنیا رفت. 1

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الادب العربی (بروکلمان) 2 / 118.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 9 / 234؛ اسماءالکتب 240.

محمود هیئتی