محمد ـ

باغندیمحمد ـ باغندی (210 ـ 312ق)

ابوبکر محمدبن محمد بن سلیمان بن حارث باغندی أزدی واسطی

وی در سال 210 هجری به دنیا آمد. در سال 227 هجری آموختن حدیث را آغاز کرد و یکی از ائمه حدیث در بغداد شد. 1 ابوبکر برای فراگرفتن حدیث به شام، مصر، کوفه، بغداد و بصره سفر کرد. از افرادی مانند علی بن مدینی، هشام بن عمار و حارث بن مسکین حدیث شنید و محدثانی چون ابوبکر شافعی، محمدبن مخلد دوری و حسین بن اسماعیل محاملی از او حدیث شنیدند. وی کثیرالحدیث بود و هرآنچه روایت می کرد، از حفظ بود. 2 چون ابوبکر برخی از روایات خود را به خواب ها و نمازهای خود اسناد می داد و نیز در نماز خود بدون مورد تسبیح می گفت، سارق الحدیث خوانده شده و درباره اش گفته اند که وی به آنچه نشنیده است، حدیث می گوید. 3 برخی وی را کذاب دانسته اند؛ درمقابل، برخی او را صادق در حدیث ذکر کرده اند. 4 باغندی سرانجام در سال 312 هجری در بغداد از دنیا رفت. آثار او عبارت اند از: مسند عمربن عبدالعزیز، الامالی، 5 مما رواه الاکابر عن الاصاغر من الافراد. 6

پی نوشت ها

[1] ـ سیر اعلام النبلاء 14 / 383. 2 ـ تاریخ بغداد 3 / 209. 3 ـ البدایة والنهایه 11 / 173. 4 ـ تاریخ بغداد 3 / 209. 5 ـ الاعلام 7 / 19. 6 ـ معجم المؤلفین 11 / 221.

دیگر منابع: النجوم الزاهرة 3 / 212؛ الوافی بالوفیات 1 / 99؛ المنتظم 13 / 244؛ میزان الاعتدال 4 / 26؛ لسان المیزان 5 / 360؛ تذکره الحفاظ 2 / 736؛ دول الاسلام 1 / 189؛ طبقات الحفاظ 311؛ العبر 2 / 153؛ اللباب فی تهذیب الانساب 1 / 111؛ الانساب 1 / 263؛ وفیات الاعیان 1 / 518؛ معجم البلدان 1 / 326؛ شذرات الذهب 2 / 265.

سیدمهدی حسینی عربی

محمد ـ باهلی

محمد ـ باهلی (م. 321ق)

ابوالحسین محمدبن محمد بن عبدالرحمان بن سعید باهلی

وی شافعی مذهب و فردی مورخ بود که در سال 321 هجری از دنیا رفت. آثاری که باهلی از خود به جا گذاشته عبارت اند از: التاریخ که به تاریخ باهلی معروف است، اختلاف العلما، مصنف فی الآثار المأثوره عن رسول اللّه صلی الله علیه و آلهواحکامها. 1

پی نوشت ها

[1] ـ کشف الظنون 33 و 286 و 1728؛ هدیه العارفین 2 / 33؛ معجم المؤلفین 11 / 231.

سیدمهدی حسینی عربی

محّمد ـ بتّانی محّمد ـ بتّانی

محّمد ـ بتّانی (پیش از 244 ـ 317ق)

ابوعبداللّه محمدبن جابربن سنان بتّانی رقّی حرّانی

ستاره شناس و ریاضی دان برجسته دوره اسلامی که از اهالی حرّان ـ از شهرهای نواحی شام ـ بود. 1 پیش از سال 244 هجری در همان جا به دنیا آمد و بیشتر عمر خود را در رقّه بر کناره رود فرات گذراند و در همان جا به رصد پرداخت. 2 بتّانی از خانواده ای پیرو آیین صابئی برخاست؛ ولی خود ـ چنان که از نام و کنیه اش بر می آید ـ مسلمان بود. 3 وی از سال 264 هجری کار خود را آغاز و تا سال 306 به رصد ستارگان اشتغال داشت. قفطی می نویسد بتّانی از پیشگامان ستاره شناسی و هندسه در روزگار خود بود و در اسلام هیچ ستاره شناسی در ارصاد کواکب و شناخت حرکات ستارگان به پای وی نمی رسد. 4 ابن خلکان وی را فردی فاضل و دارای اطلاعات گسترده ای در ستاره شناسی دانسته و گفته از اینکه او اسلام آورد یا نه، اطلاعی نداریم؛ گرچه نام وی از نام های مسلمانان است. 5 بتّانی در سال های پایانی عمر به همراه بنی زیّات از مردم رقّه، برای دادخواهی به بغداد رفت و در سال 317 هجری هنگام بازگشت در قصرالجص (الحضر) واقع در کناره دجله و نزدیک سامرا درگذشت. وی آثاری از خود به جا گذاشت که عبارت اند از: الزیج، معرفة مطالع البروج فیما بین ارباع الفلک، رسالة فی تحقیق اقدارالاتصالات، 6 شرح الاربعة و کتابی در شرح مقالات چهارگانه بطلیموس. 7

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (الندیم) 338. 2 ـ دانشنامه جهان اسلام 2 / 224. 3 ـ سیر اعلام النبلاء 13 / 518. 4 ـ تاریخ الحکما 280 ـ 281. 5 ـ وفیات الاعیان 5 / 164. 6 ـ الفهرست (الندیم) 338. 7 ـ تاریخ الحکما 280 ـ 281.

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 2 / 283؛ ایضاح المکنون 1 / 621؛ الاعلام 6 / 68؛ شذرات الذهب 1 / 276؛ معجم المؤلفین 9 / 144؛ مرآه الجنان 2 / 205؛ پکشف الظنون 1 / 594؛ لغت نامه دهخدا 3 / 3764.

اسماعیل اسماعیلی