مسلمانان بیش از پیش به دانش های اسلامی روی آورند؛ زمینه هایی همچون ورود ایرانیان دانشمند به عرصه فعالیت های فرهنگی و اجتماعی و نیز روحیه دانش دوستیشان را در این میان نباید از نظر دور داشت.

در این عرصه، کوشش شیعیان درخور توجه بیشتری است. آنان که پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله در محدودیت ها و حصارهای تنگ سیاسی قرار داشتند در سایه فراغتی که با تحول خلافت و جابه جایی دولت برای آنان پدید آمد به ویژه به برکت حضور و تلاش های دو امام بزرگوار شیعه، امام باقر و امام صادق علیهماالسلام که به درستی از فرصت های پیش آمده بهره گرفتند، دامنه علم و معرفت را عمق و گسترش چشمگیری بخشیدند؛ ازاین رو در سده دوم، آثار علمی شیعیان و دانش آموختگان مکتب امامان علیهم السلام بر گروه های دیگر فزونی گرفت تا آنجا که می توان این امر را از ویژگی های سده دوم شمرد.

در پی نهضت ترجمه و ورود عقاید و اندیشه های ملل و ادیان دیگر به حوزه اسلامی، مسلمانان با شاخه های جدیدی از اندیشه ها و علوم آشنا شدند و برای فهم و توسعه آنها به تلاش بیشتری دست زدند؛ آن چنان که در سده های سوم، چهارم و پنجم هجری، دستاوردهای آنان که در قالب تألیفات بروز می یافت، از گستردگی خیره کننده ای برخوردار شد و شعاع دانشورزی آنان، سرزمین ها و اقوام دیگر را به ستایش واداشت.

اگر مشکلات ناشی از سیاست حاکمان ناشایست سیاست پیشه پیش نمی آمد و چیرگی اقوام به دور از علم و فرهنگ بر دانش مسلمانان سایه نمی افکند و جامعه اسلامی درگیر رقابت های اقتدارگرایانه و دنیاطلبانه نمی شد و عالمان و اندیشه وران در حاشیه فعالیت ها جای نمی گرفتند، بی گمان دانش آنان را متفاوت با آنچه هست می یافتیم. افسوس که همین بضاعت حاصل نیز گاه با سختگیری ها، درشتی ها و رقابت های فرقه ای و گاه بر اثر گذشت روزگاران و بلاهای طبیعی و ـ بیش از همه ـ تاخت و تازهای اقوام بیگانه و دانش ستیز به ورطه نابودی کشیده و به وادی غفلت سپرده شد و آنچه مانده در مقایسه با آنچه پدید آمده بود، بسی ناچیز و کمرنگ است و به هنگام جستجو در پی آثار نوشتاری اسلامی، گاه تنها نامی از آنها در کتاب ها به ویژه در فهرست ها و منابع کتاب شناسی مشاهده می شود.

فرهنگ نامه مؤلفان اسلامی با توجه به این مسائل، طراحی شد و به اجرا درآمد.

اهداف و ضرورت ها

پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت علیهم السلام با درک عظمت و اهمیت فعالیت های علمی در سرزمین های اسلامی و نیاز جامعه اسلامی به داشتن تصویری از دانشمندان و نویسندگان اسلامی که بی گمان، تاریخ و هویت علمی آنان به شمار می آیند و وجهه دانش مداری اسلام را نمایان می کند، بر آن شد تا به کشف و معرفی چهره های علمی نویسندگانی بپردازد که در قلمرو اسلامی سر برآورده اند. بی گمان دراین میان، آثار و پدیده های آنان که خود میراث بزرگ تمدن اسلامی شمرده می شود نیز تصویر خواهد شد. البته ضرورت فهرست نگاری و معرفی آثار مؤلفان و حفظ سرمایه های علمی مسلمانان از دیرباز دغدغه برخی از دانشمندان بوده و در همین راستا مجموعه هایی پدید آمده که هر یک شیوه و معیار خاص خود را داشته و در این مقدمه به شماری از آنها اشاره شده است؛ اما آن مجموعه هاـ با همه ارزش و اهمیتی که دارندـ و بی تردید آبشخور اصلی مطالعات کنونی ما نیز قلمداد می شوند، نه فرا گیرند و نه زندگی نامه عمومی نویسندگان و پدیدآورندگان اثر را در اختیار پژوهنده قرار می دهند به ویژه آنکه هیچ یک از آنهاـ حتی آثار متأخران که تا حدی جامع اندـ به زبان فارسی و دارای قابلیت بهره گیری برای پارسی دانان نیستند. براین اساس، ضرورت انجام دادنِ چنین کاری در دستور قرار گرفت تا ضمن معرفی اجمالی مؤلف، اثر یا آثار او در یک جا فهرست شود و زمینه آشنایی پژوهشگران و خوانندگان با آنها و نیز منابع و مآخذی که به گونه ای به آنها پرداخته اند، فراهم شود.

گفتنی است که آثار و فرهنگ نامه های پدیدآمده در کشورهای عربی در دوره های اخیر، گذشته از بیگانگی زبان آنان برای ایرانیان، کاستی دیگری نیز دارد که ضرورت انجام دادن این کار را با وجود آنها دوچندان می کند و آن، کم توجهی به نویسندگان و نوشته های شیعی یا معرفی آنان با نگره های