غیرشیعی است که به راستی با واقعیت های تاریخی نمی سازد؛ ازاین رو سامان دادنِ این کار، فراتر از آنچه تصور می شد، ارزش و ضرورت یافته است.

شیوه تدوین و نگارش

برای آشنایی بیشتر با زوایای فرهنگ نامه، توجه به چند نکته ضروری است:

یکم: در مرحله فیش برداری، چند منبع، پایه پژوهش قرار گرفت که مراجعه به آنها اولویت داشت و نخستین منابع مرتبط با حوزه مورد نظر شناخته شده اند؛ هرچند کمبود و نقصان منابع اولیه و ضرورت تکمیل اطلاعات، ما را به مراجعه به فهرست نسخه های خطی و نوشته های متأخر واداشت. اصلی ترین این مآخذ عبارت اند از:

الفهرست اثر الندیم ابوالفرج محمدبن اسحاق بغدادی (م. 385ق)، رجال نجاشی به قلم ابوالعباس احمدبن علی کوفی (م. 450ق)، الفهرست نگارش شیخ طوسی محمدبن حسن (م. 460ق)، فهرست أسماء علماءالشیعه و مصنفیهم تألیف شیخ منتجب الدین علی بن عبیدالله بن بابویه رازی (م. 585ق)، معالم العلماء فی فهرست کتب الشیعة و أسماءالمصنفین منهم از محمدبن علی بن شهرآشوب (م. 588ق)، کشف الظنون عن أسامی الکتب والفنون نگاشته حاجی خلیفه مصطفی بن عبدالله (م. 1067ق)، أسماءالکتب (المتمم لکشف الظنون) اثر عبداللطیف بن محمد ریاضی زاده (م. 1087ق)، ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون وهدیه العارفین (أسماءالمؤلفین وآثارالمصنفین) تألیف اسماعیل پاشا بغدادی (م. 1339ق)، معجم المطبوعات العربیة والمعرّبه اثر یوسف الیان سرکیس (م. 1351ق)، الذریعه الی تصانیف الشیعه از آغابزرگ تهرانی (م. 1389ق)، فهرست نسخه های خطی فارسی نوشته علی نقی منزوی (معاصر)، معجم المؤلفین، المستدرک علی معجم المؤلفین و معجم مصنفی الکتب العربیه هر سه به قلم عمر رضا کحّاله (معاصر).

دوم: اگر چه ابوالفرج محمدبن اسحاق الندیم، به ابن ندیم شهرت دارد، با پژوهش و بررسی که صورت گرفت، لقب « الندیم » درست تر ارزیابی شد؛ ازاین رو در سرتاسر فرهنگ نامه، از وی با عنوان « الندیم » یاد شده است.

سوم: مؤلفانی که نام آنان در کتاب های رجال نجاشی، فهرست طوسی، فهرست منتجب الدین و معالم العلماء ابن شهرآشوب آمده، به حکم استناد به همین کتاب ها که علی القاعده رجال شیعی را بررسی و معرفی کرده اند، شیعه قلمداد شده اند؛ مگر افرادی که در این منابع به شیعه نبودن آنان تصریح شده باشد.

چهارم: برای یکداستی مدخل ها، اسامی نویسندگان بر اساس نام آنان آمده؛ هرچند ممکن است با کنیه یا لقبی شهرت یافته باشند؛ برای نمونه ابوذر با نام « جندب ـ غفاری » و زراره با عنوان « عبدربه ـ زراره » مدخل قرار گرفته و شهرت آنان به جای خود ارجاع شده است. گفتنی است که این نام ها بر اساس منابع و مآخذ استخراج شده و مدخل قرار گرفته اند.

پنجم: بسیاری از مدخل ها که شمارشان اندک نیست و در برخی منابعِ کتاب شناسیِ عمدتاً متأخر، همچون کشف الظنون، ایضاح المکنون و معجم المؤلفین شخصیتی مستقل دانسته شده اند، چون در روند تحقیق، روشن شد که صاحب این عناوین، فرد واحدی است، آن مدخل ها در هم ادغام شدند.

ششم: شخصیت های معرفی شده بر پایه سال درگذشت آنها از هم تفکیک شده و بر اساس قرن ها تقسیم بندی و مرتب شده اند. البته مؤلفانی که بین دو قرن مردد بودند در قرن پیش جای گرفته اند، برای نمونه جلد اول که نویسندگان سه قرن نخست را در خود جای داده، درصورتی که فردی بین سده سوم و چهارم هجری مردد بوده، در سده سوم و جلد اول از آن یاد شده است.

هفتم: کسانی که برای آنان در منابع، چند سال ولادت یا وفات ذکر شده بود، هم در سر متن و هم درون متن، قول قوی تر، تاریخ معتبر لحاظ شده یا به اعتبار قراین و شواهد دیگر، قولی رجحان داده شده است. با همه اینها در برخی موارد، در عنوان مقاله، یک تاریخ قید شده؛ اما در متن ـ به ناچار ـ