محمد ـ

جبائیمحمد ـ جبائی (235 ـ 303ق)

ابوعلی محمدبن عبدالوهاب بن سلام بن خالد جبائی بصری

او سال 235 هجری1 در جبا از روستاهای بصره به دنیا آمد. 2 نزد ابویعقوب شحام کلام آموخت. وی استاد فرزندش ابوهاشم عبدالسلام و ابوالحسن اشعری در کلام بود. رجال نویسان اهل سنّت وی را آگاه به علوم، دارای ذهنی فعال، از دانشمندان علم کلام و بزرگان معتزله و دارای تألیفات فراوان معرفی کرده3 و بعضی به نقل از خودش می گویند وی به امامیه نسبت کذب می دهد. 4 او سال 303 هجری در بصره از دنیا رفت و در روستای جبا به خاک سپرده شد. 5 آثار او عبارت اند از: الاصول، النهی عن المنکر، التعدیل و التجویز، الاجتهاد، الاسماء والصفات، التفسیرالکبیر، النقض علی ابن راوندی، الرد علی ابن کلاب، الرد علی المنجمین، من یکفر ومن لایکفر، شرح الحدیث. 6

پی نوشت ها

[1] ـ المنتظم 13 / 164. 2 ـ الانساب 2 / 17. 3 ـ سیر اعلام النبلاء 14 / 183. 4 ـ الوافی بالوفیات 4 / 74. 5 ـ شذرات الذهب 2 / 241. 6 ـ سیر اعلام النبلاء 14 / 184.

دیگر منابع: طبقات المفسرین 88؛ النجوم الزاهره 3 / 189؛ البدایة والنهایه 11 / 125؛ وفیات الاعیان 4 / 267؛ لسان المیزان 5 / 271.

احسان آذرکمند

محمد ـ جبلی

محمد ـ جبلی (313ق)

ابوعبداللّه محمدبن احمد جبلی قرطبی اندلسی

بر پایه گزارش ابوسعد سمعانی، وی به « جَبَل » منطقه ای واقع در اندلس منسوب است. 1 بر همین اساس ابن فرضی او را اهل قرطبه می داند و می نویسد: جبلی حدیث را نزد بقی بن مخلد، ابن وضّاح، خشنی و احمدبن ابراهیم فرضی فرا گرفت. 2 برخی از اهل سنّت، وی را از فقهای برجسته حنفی برشمرده و نوشته اند وی آرای ابوحنیفه را از حفظ داشت و بر آنها مسلط بود. 3 درمقابل، ذهبی او را امام در مذهب مالک دانسته است. 4 گویا جبلی اهل مناظره نیز بوده است؛ چه اینکه ابن فرضی می نویسد: زمانی که وی به سبب بیماری خانه نشین شد، افراد برای مناظره به خانه وی می آمدند و با او مناظره می کردند. همو به نقل از خالد آورده زمانی نیز از جبلی برای حضور در شورا (ظاهراً شورای فتوا) دعوت شد؛ اما وی نپذیرفت. 5 وی
سرانجام در ماه شوال سال 313 و به قولی در 310 هجری از دنیا رفت. 6 الاحکام ومایجب علی الحکّام علمه ومختصر المدونه از آثار اوست. 7

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 2 / 19. 2 ـ تاریخ العلماء والرواة للعلم بالاندلس 2 / 35. 3ـ الجواهرالمضیئه 2 / 30. 4ـ تاریخ الاسلام 23 / 278. 5ـ تاریخ العلماء والرواة للعلم بالاندلس 2 / 35. 6 ـ تاریخ العلماء والرواة للعلم بالاندلس 2 / 35. 7 ـ تاریخ الاسلام 23 / 460.

دیگر منابع: جذوه المقتبس 37؛ اللباب فی تهذیب الانساب 1 / 257؛ بغیه الملتمس 48؛ ایضاح المکنون 1 / 36؛ معجم المؤلفین 8 / 245؛ الاعلام 5 / 308.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ جرجانی

محمد ـ جرجانی (م. 398ق)

ابوعبداللّه محمدبن یحیی بن مهدی جرجانی

وی اهل گرگان بود که در بغداد سکونت گزید. 1 او علم فقه را نزد ابوالحسین قدوری و علم حدیث را نزد ابواحمد غطریفی، عبداللّه بن اسحاق بصری و دیگران فرا گرفت. 2 جرجانی فقیه بود و از بزرگان فرقه حنفیه به شمار می رفت. او در مسجد قطیعه الربیع بغداد فقه و حدیث تدریس می کرد و کسانی چون ابوبکر رازی، ابونصر شیرازی و ابوسعد اسماعیل بن علی سمان رازی از شاگردان او در علم فقه و حدیث بوده اند. وی در پایان عمر فلج شد و سرانجام در ماه رجب سال 398 هجری در بغداد از دنیا رفت و در کنار قبر ابوحنیفه به خاک سپرده شد. 3 جرجانی آثاری چون ترجیح مذهب ابوحنیفه و القول المنصور فی زیارة سیدالقبور را تألیف کرده است. 4

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 7 / 136. 2 ـ تاریخ الاسلام 27 / 361. 3 ـ الجواهرالمضیئه 3 / 397 و 398. 4 ـ هدیه العارفین 2 / 57.

دیگر منابع: المنتظم 15 / 66؛ تاریخ بغداد 3 / 433؛ البدایة والنهایة 11 / 340؛ معجم المؤلفین 12 / 113؛ کشف الظنون 4 / 255.

رضا جعفری نوقاب

محمد ـ جعابی

محمد ـ جعابی (284 ـ 355ق)

ابوبکر محمدبن عمر بن محمدبن سالم بن براءبن سبره بن سیار تمیمی بغدادی، مشهور به جعابی و ابن جعابی

از دانشمندان نام آور شیعه و از محدثان و حافظان بزرگ حدیث