است1 که به گفته خودش در 24 صفر سال 284 هجری زاده شد و در محله شیعه نشین باب البصره بغداد سکونت داشت. 2 ابن جعابی نزد بسیاری از محدثان شیعه و سنی به فراگیری حدیث پرداخت. ابن عقده ابوالعباس احمدبن محمدبن سعید کوفی (م. 333ق) مهم ترین استادش بود که نزد او به حفظ حدیث پرداخت و معارف دینی فراوانی را نیز از او آموخت. 3 همچنین از کسانی چون ابوسهل عمروبن حمدان در محرم سال 307 هجری، 4 محمدبن عبدالله بن ابی ایوب در ساحل شام، احمدبن عیسی بن ابی موسی در کوفه، 5 حسن عبدالله بن محمدبن عباس رازی، محمدبن عبدالله بن علی بن حسین بن زیدبن علی علیه السلام ، 6 موسی بن محمدبن حسن ثقفی، محمدبن قاسم محاربی، محمدبن عبیدالله عسکری و عبدالله بن محمد بن سعیدبن زیاد دانش آموخته و روایت کرده است. 7 وی که شیفته علم بود، از هر فرصتی برای آموختن دانش بهره می برد. حتی رنج سفر به سرزمین های دیگر را نیز بر دوش می کشید. 8 زمانی برای دیدار استادش عبدان اهوازی (م. 306ق) به مسجد او رفته بود که ابوعلی رودباری محمدبن احمدبن قاسم (م. 322ق) از بزرگان صوفیه را نیز نزد عبدان دید و بیش از دویست حدیث از او آموخت. 9 زمانی به دینور رفت و تصمیم داشت از آنجا به نیشابور برود ـ اما چون فارسی نمی دانست ـ منصرف شد. 10 او به کوفه و بصره نیز رفته و از محدثانی چون حسین بن علی سلولی و خالدبن نضر قرشی روایت کرده است. 11 ابن جعابی پس از دانش اندوزی و رسیدن به جایگاه علمی بالا، در شهرهای گوناگون ازجمله بغداد، دمشق، حلب و اصفهان به تدریس پرداخت. 12 افراد فراوانی از شیعه و سنی در این شهرها از مجالس درس او بهره بردند. شیخ صدوق (م. 381ق)، 13 هارون بن موسی تلعکبری (م. 385ق)، 14 شیخ مفید (م. 413ق) ازجمله در روز دوشنبه 25 شعبان سال 353، 15 حسین بن عبیدالله غضائری (م. 411ق)، ابن عبدون (م. 423ق)، 16 حاکم نیشابوری (م. 405ق)، 17 ابوالحسن دارقطنی (م. 385ق)، ابن شاهین (م. 385ق)، ابن رزقویه (م. 412ق) و ابوسعیدبن حسنویه اصفهانی از شاگردان و راویان ابن جعابی هستند. 18 ابن مردویه احمدبن موسی اصفهانی (م. 410ق) نیز از وی اجازه روایت داشته است. 19 از ابوبکر محمدبن زریق مجدر بغدادی نیز به عنوان صحاف ابن جعابی یاد شده است. 20

ابن جعابی به سبب شهرت و جایگاهی که داشته، مورد توجه
حاکمان و صاحب منصبان دولتی بوده است. مدتی به سیف الدوله حمدانی (حکومت 334 ـ 356ق) پیوست و از نزدیکان و خواص او شد. 21 گویا در همین دوران قضاوت موصل به او سپرده شده است؛ چون از وی با عنوان قاضی موصل یاد کرده اند. 22 بنابراین چون قاضی یک حکومت شیعی بوده، قضاوت او مورد پسند قرار نگرفته است. 23 دیگر آنکه وی به همراه ابن العمید وزیر به اصفهان رفته است. 24 احتمالاً در همین سفر در ارجان در مجلس ابن العمید بوده و به شرب خمر نیز متهم شده است. 25 این سفر در سال 349 هجری بوده26 و ادیب ابواحمد حسن بن عبداللّه بن سعید عسکری، ابن جعابی را همراهی می کرده است. 27 ابن جعابی و ابوالحسن طبرانی در حضور ابن العمید مناظره ای داشته اند. 28 همچنین در اصفهان و در مجلس صاحب ابن عباد وزیر، وی و ابواحمد عسال، طبرانی و ابواسحاق بن حمزه مذاکره علمی داشته اند. 29

جایگاه علمی و روایی ابن جعابی ـ به ویژه در نزد اهل سنّت ـ بسیار بالاست و رجال شناسان، او را بسیار ستوده اند. از حافظان برجسته و مشهور به حفظ و هوش و زیرکی، 30 از امامان حفظ حدیث در میانه سده چهارم در بغداد، 31 یگانه روزگار خود32 و علامه ای که در این زمینه به بالاترین سطح رسیده بود، 33 توصیف شده است. ابوعلی نیشابوری (م. 349ق) که خود استاد ابن جعابی و سرآمد حفظ معرفی شده است، ابن جعابی را حافظ ترین محدث بغداد شمرده و توانایی او را در این زمینه، حیرت آور خوانده است. 34 او هنگامی که تدریس می کرد، تمام روایات و اسناد و طرق آنها را با تکیه بر حافظه خود بیان می کرد و همه را صحیح و نیکو نقل می کرد. 35 برتری وی ازآن رو بود که محدثان در گزارش روایات، در واژگان و جمله های حدیث مسامحه داشتند و محتوای روایت را با زبان خود بیان می کردند؛ ولی ابن جعابی عین تمام احادیث و طرق آنها را حفظ داشت و بدون کم و کاست نقل می کرد. افزون بر آن، احادیث مقطوع، مرسل، حکایت ها و اخبار فراوانی را نیز حفظ داشت. 36 او خود مجموع محفوظاتش را چهارصدهزار حدیث بیان کرده است؛ ازهمین رو زمانی که در شهر رقه تمام کتاب هایی که همراه داشت بر اثر حادثه ای از بین رفت، خدمتکارش این حادثه را گزارش داد و اظهار ناراحتی کرد؛ اما ابن جعابی ضمن دلداری او گفت که نگراش نباشد؛ چون در این آثار، دویست هزار حدیث بوده که همه را با طرق و اسنادش به خاطر