است. قاضی تنوخی که از شاگردانش بود، نقل کرده که وی مردی را در مصر دید که به او « ابن تمساح » می گفتند. علت این نامگذاری را از شماری از مصریان پرسید و گفتند پدر این فرد، تمساح بوده است. حاتمی این را نپذیرفت و به تحقیق دراین باره پرداخت. 9 حاتمی در مدح فرمانروایان بغداد نیز قلم می زد و در این کار بر دیگران پیش قدم بود. 10 همچنین از وی قصیده ای در مدح امیر سیف الدوله حمدانی نقل شده است. او خود می گوید: « در هفت سالگی در خدمت سیف الدوله بودم ». 11 ابوعلی حاتمی در سال 388 هجری12 و به گفته ابن اثیر در سال 385 هجری از دنیا رفت. 13 به جز رساله حاتمیه، آثار دیگری نیز برای او ذکر شده است؛ از جمله: رساله ای معروف به واقعه ادهم، حلیه المحاضره در صنعت شعر که در دو جلد در فرویین فاس موجود است، 14 الحالی بین الحال، الموضحه، تفریع (تقریع) الهلباجه در صنعت شعر که حاتمی این کتاب را برای ابوعبداللّه بن سعدان نوشت، الشراب، البراعه، منتزع الاخبار ومطبوع الاشعار، المجاز در شعر، الرساله الناجیه، المختصرالعربیه، عیون الکاتب، المغسل که رساله ای است در خصال ابوالحسن بتی، سرالصناعه، اسرارالبلاغه. 15

پی نوشت ها

[1] ـ الوافی بالوفیات 2 / 343؛ معجم مطبوعات العربیه 1 / 242. 2 ـ معجم الادبا 6 / 2506. 3 ـ بغیة الوعاة 1 / 87. 4 ـ اللباب فی تهذیب الانساب 1 / 295. 5 ـ تاریخ بغداد 2 / 356. 6 ـ شذرات الذهب 4 / 474. 7 ـ انباه الرواة 3 / 103. 8 ـ وفیات الاعیان 4 / 362. 9 ـ الفرج بعد الشدة 2 / 304. 10 ـ انباه الرواة 3 / 103. 1
[1] ـ نشوار المحاضره 3 / 14. 12 ـ انباه الرواة 3 / 104؛ الانساب 4 / 3؛ تاریخ الاسلام 27 / 174؛ تاریخ ابن الوردی 1 / 437. 13 ـ اللباب فی تهذیب الانساب 1 / 265. 14 ـ الاعلام 2 / 152. 15 ـ هدیه العارفین 2 / 55.

دیگر منابع: الامتاع والمؤانسه 1 / 135؛ المختصر فی اخبار البشر 2 / 134؛ تذکره الحفاظ 3 / 102؛ معجم المؤلفین 9 / 223.

معصومه اخلاقی

محمد ـ حارثی

محمد ـ حارثی (قرن 4 / 5ق)

ابوالحسن محمدبن احمد بن محمدبن حارث حارثی

وی از علمای صاحب نام و برجسته امامیه در روزگار خود بود. نجاشی با بیان این مطلب، وی را فردی ثقه دانسته است1 پس از وی نیز رجال شناسان نامداری همچون شیخ طوسی، ابن شهرآشوب،
ابن داوود و علامه حلی با تأکید بر این مطلب، او را از علمای نامی امامیه معرفی کرده اند. شیخ طوسی در رجال خود نام وی را در شمار راویانی آورده که روایتی از امامان علیهم السلام گزارش نکرده اند و محمدبن جعفربن بطّه را از راویان آثار وی دانسته است. 2 همو در فهرست خود، حارثی را خطیب ساوه خوانده3 که از آن استفاده می شود وی در ساوه می زیسته و چون اهل خطابه و منبر بوده، او را خطیب لقب داده اند. به هرحال حارثی دارای دو اثر به نام های الامامه و نوادر علم القرآن بوده که علی بن حاتم و محمدبن جعفربن بطّه آن را نقل کرده اند. 4 تاریخ دقیق حیات یا وفات او به دست نیامد؛ ولی با توجه به آنکه نخستین بار نام وی را نجاشی در رجال نقل کرده، می توان تخمین زد که وی معاصر نجاشی یا در سده 4 و 5 هجری می زیسته است.

پی نوشت ها

[1] ـ رجال (النجاشی) 2 / 300. 2 ـ رجال (الطوسی) 505 ـ 506. 3 ـ الفهرست 149. 4 ـ رجال (النجاشی) 2 / 300.

دیگر منابع: خلاصه الاقوال 162؛ رجال (ابن داوود) 296؛ جامع الرواة 2 / 62؛ معالم العلماء 106؛ الوجیزه 89؛ جامع المقال 116؛ معجم رجال الحدیث 15 / 18.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ حارثی

محمد ـ حارثی (م. 386ق)

ابوطالب محمدبن علی بن عطیه حارثی مکی عجمی

وی اهل جبل بود؛ اما در مکه نشو و نما یافت. او نزد ابوبکر اجرّی، ابوبکربن خلاّد نصیبی، احمدبن ضحاک زاهد و دیگران علم حدیث را فرا گرفت و پس از درگذشت ابوالحسن بن سالم، راهی بصره شد و در آنجا به ادامه تألیفات خود پرداخت. 1 او را فردی زاهد و صوفی معرفی کرده اند که به نفس خویش، ریاضت و گرسنگی بسیار تحمیل می کرد. حارثی سپس به بغداد رفت و در آنجا سکونت گزید و به اندرز دادن مردم پرداخت و افراد بسیاری از او حدیث می شنیدند. کسانی چون محمدبن مظفر خیاط، عبدالعزیزبن علی أزحی و ابوطاهر محمدبن علی بن علاّف از او روایت کرده اند. حارثی به سبب بدعت هایی که در مجالس موعظه اش مطرح می کرد، از موعظه کردن منع شده بود. 2 وی در سال 386 هجری در بغداد از دنیا رفت. او آثاری چون قوت القلوب فی معاملة المحبوب، وصف طریق المرید