دیگر از شاگردان او به شمار آمده و از او روایت کرده اند. خزاعی را عالم به علم نحو، ادیب و اخباری دانسته و گفته اند او حدیث منزلت را به نقل از جابر و نیز احادیثی دیگر در فضل علی بن ابی طالب و حسین بن علی علیهم السلام روایت کرده است؛ ولی ادعا کرده اند که ارباب حدیث، او را غیرثقه، جاعل حدیث و کذاب خوانده اند. 2 دلیل آن را برخی چنین گفته اند که وی استادان مورد ادعا را درک نکرده است. 3 گویا علت تضعیف او، همان نقل روایات فضایل است که در میان رجالیان اهل سنّت رایج است. محمدبن مزید سرانجام در سال 325 هجری از دنیا رفت و کتاب های اخبار عقلاءالمجانین، اخبار قدماء البلغا، الهرج والمرج فی اخبار المستعین والمعتز را از خود به جا گذاشت. 4

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 5 / 309. 2 ـ تاریخ بغداد 3 / 288. 3 ـ لسان المیزان 5 / 377. 4 ـ هدیه العارفین 2 / 34.

دیگر منابع: رجال (الطوسی) 508؛ بغیه الوعاة 1 / 242؛ جامع الرواة 2 / 192؛ تاریخ الاسلام 24 / 181؛ سیر اعلام النبلاء 15 / 41؛ معجم الشعراء 381؛ میزان الاعتدال 4 / 35؛ معجم المؤلفین 12 / 14.

محمدحسین علی اکبری

محمد ـ خسروی

محمد ـ خسروی (م. قبل 383ق)

ابوبکر محمدبن علی خسروی سرخسی

او از شاعران دانشمند سده چهارم هجری بود و در دستگاه قابوس بن وشمگیر رتبه ای خاص داشت. ازآنجاکه در اشعار خود اصطلاحات فلسفی به کار می برد؛ معلوم می شود از علوم فلسفه بی اطلاع نبود. او هم در طبقات شاعران فارسی گو و هم در طبقات شاعران عرب زبان مشهور بود. وی شمس المعالی قابوس، صاحب بن عباد و امیر ناصرالدین سیمجور را مدح کرد. 1 تاریخ درگذشت خسروی معلوم نیست؛ ولی چون ابوبکر خوارزمی (م. 383ق) قصیده ای در مرثیه او گفته معلوم می شود پیش از درگذشت خوارزمی از دنیا رفته است. از او دیوان شعر باقی مانده است. 2

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ ادبیات در ایران (صفا) 1 / 212. 2 ـ لغت نامه دهخدا 6 / 8593.

دیگر منابع: فرهنگ سخنوران 191.

رضا جعفری نوقاب

محمد ـ

خُشَنِیمحمد ـ خُشَنِی (م. 361ق)

ابوعبداللّه محمدبن حارث بن اسد خشنی اندلسی قیروانی مغربی

وی اهل قیروان بود و نخست در زادگاه خود به آموختن دانش پرداخت و از مشایخ بسیاری چون احمدبن نصر و احمدبن زیاد حدیث شنید. خشنی به سال 311 هجری در حالی که جوانی بیش نبود، زادگاه خویش را ترک کرده و راهی اندلس شد و سرانجام پس از سفرهای بسیار به شهرهای گوناگون در قرطبه اقامت گزید و در آنجا نیز از استادان بسیاری چون قاسم بن اصبغ و محمدبن عمربن لبابه بهره برد. 1 از شاگردان و راویان وی جز ابوبکربن حوئیل اطلاعی در دست نیست. 2 قاضی عیاض، خشنی را از حافظان فقه مالک و آگاه به فتاوای دیگران دانسته و می نویسد وی در شعر نیز دستی داشت و گویا کیمیاگری نیز می دانست و به برخی درمان های پزشکی آگاه بود. او می افزاید: وی که در دوران امارت حکم بن عبدالرحمان در قرطبه می زیست، از سوی وی عهده دار اداره مواریث شهر بجانه شد و مدتی نیز مسئولیت شورای قرطبه را پذیرفت. او که در دربار، جاه و مال یافته بود، کتاب های بسیاری را برای حکم نگاشت و به گفته برخی، پیش از صد دیوان بود. 3 در تاریخ درگذشت خشنی اختلاف است؛ ابن فرضی آن را سال 361 هجری4 و ذهبی بنا بر گزارشی ـ در 371 هجری دانسته است. 5 برخی نیز آن را حدود سال 330 هجری تخمین زده اند. 6 آثار وی عبارت اند از: الاتفاق والاختلاف فی مذهب مالک، التحاصر والمغالاة، الفتیا، تاریخ علماءالاندلس، تاریخ قضاه الاندلس، النسب، تاریخ الافریقیین، فقهاءالمالکیه، التعریف، المولد والوفاة، الاقتباس، 7 الرواة، مناقب سحنون، 8 اخبارالفقهاء والمحدثین. 9

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ علماءالاندلس 2 / 114 ـ 115. 2 ـ تذکره الحفّاظ 3 / 1002. 3 ـ ترتیب المدارک 4 / 531. 4 ـ تاریخ علماءالاندلس 2 / 115. 5 ـ سیر اعلام النبلاء 16 / 166. 6 ـ جذوه المقتبس 50. 7 ـ ترتیب المدارک 4 / 531. 8 ـ دیباج المذهب 355. 9 ـ معجم الادبا 18 / 111.

دیگر منابع: بغیه الملتمس 71؛ تاریخ الاسلام 26 / 284؛ الوافی بالوفیات 2 / 315؛ شذرات الذهب 3 / 39؛ النجوم الزاهره 4 / 64.

اسماعیل اسماعیلی