محمد ـ خفّافمحمد ـ خفّاف (قرن 4ق)

محمدبن جعفر خفاف بصری

ابن حجر و کحاله از او یاد کرده و می گویند: ابهری او را ضعیف می دانست و قاضی عیاض در کتاب مدارک خود، خفاف را از افراد سده چهارم شمرده است. شرح مختصر ابن عبدالحکم را نیز اثر او ذکر می کنند. 1

پی نوشت ها

[1] ـ لسان المیزان 5 / 108؛ معجم المؤلفین 9 / 151.

محمد غفوری

محمد ـ خلال

محمد ـ خلال (م. 322ق)

ابوبکر محمدبن احمدبن ابی یوسف خلال مصری معروف به ابن خلال

از فقیهان مالکی مصر است1 که نزد کسانی چون بحربن نصر خولانی مصری (م. 267ق)، 2 ابوغسان بن سیف3 و مفتی مالکیان مصر محمدبن اصبغ بن فرج (م. 275ق) دانش آموخت4 و خود به تدریس اندوخته هایش پرداخت. ابومحمد یحیی بن فضیل کاتب بغدادی (م. 280ق) که در پی حدیث به مصر رفته بود، 5 ابوبکربن المقرئ6 و محدث نامدار اهل سنّت، سلیمان بن احمد طبرانی (م. 360ق) 7 ازجمله شاگردان ابن خلال بوده اند. وی در سال 322 هجری در مصر از دنیا رفت. 8 محمد خلال، گزیده هایی از سخنان مالک را در چهل جزء گرد آورده بود. 9 الندیم بدون یادکرد از نام و نسب، فردی مشهور به ابن خلال و با کنیه ابوطیب را نگارنده کتاب های ابطال القیاس، النکث و نعت الحکمة فی اصول الفقه (شامل چندین کتاب) دانسته. 10 که ممکن است همین فرد باشد؛ اگرچه هیچ کدام از منابع، چنین آثاری را برای محمدبن خلال مصری نام نبرده اند.

پی نوشت ها

[1] ـ هدیه العارفین 2 / 33. 2 ـ تهذیب الکمال 4 / 18. 3 ـ تاریخ مدینة دمشق 17 / 351. 4 ـ تاریخ الاسلام 24 / 112. 5 ـ تاریخ بغداد 14 / 225. 6 ـ تاریخ مدینة دمشق 17 / 351. 7 ـ المعجم الصغیر 2 / 58. 8 ـ تاریخ الاسلام 24 / 112. 9 ـ الدیباج المذهب 343. 10 ـ الفهرست (الندیم) 273.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 9 / 29؛ لغت نامه دهخدا 1 / 272.

محمد غفوری

محمد ـ

خوارزمیمحمد ـ خوارزمی (323 ـ 383ق)

ابوبکر محمدبن عباس خوارزمی طبرخی (طبرخزی)

خواهرزاده ابوجعفر طبری (م. 310ق) 1 که پدرش اهل خوارزم و مادرش طبرستانی بود. وی به قولی در بابل2 و به روایتی در خوارزم به دنیا آمد و بزرگ شد. 3 در روزگار خردسالی و جوانی سفری به سجستان داشت که در آن سفر ـ به دلیل هجو والی شهر ـ به زندان افتاد. پس از آزادی از زندان به شام رفت و در حومه حلب رحل اقامت گزید. وی که فردی ادیب، لغوی، عالم به انساب و شاعری نام آور بود، در واپسین روزهای عمرش به قصد دیدار با صاحب بن عباد به نیشابور سفر کرد و در سال 383 هجری در همان دیار از دنیا رفت. او دیوان شعر، دیوان رسائل، رسم المعمور من البلاد را از خود به یادگار گذاشت. 4

پی نوشت ها

[1] ـ هدیه العارفین 2 / 57. 2 ـ طبقات اعلام الشیعه 1 / 274. 3 ـ الاعلام 6 / 183. 4 ـ معجم المؤلفین 10 / 119.

دیگر منابع: وفیات الاعیان 4 / 400؛ یتیمه الدهر 4 / 223؛ کشف الظنون 902؛ الوافی بالوفیات 3 / 191؛ شذرات الذهب 2 / 105؛ لغت نامه دهخدا 1 / 333؛ فرهنگ بزرگان 522.

محمدحسین علی اکبری

محمد ـ خوارزمی

محمد ـ خوارزمی (م. 387ق)

ابوعبداللّه محمدبن احمدبن یوسف خوارزمی بلخی

وی در بلخ به دنیا آمد و به نیشابور مسافرت کرد و در آنجا اقامت گزید. او از دانشمندان به نام سده چهارم هجری است که در فنون کتابت، شعر، موسیقی، ریاضیات و علومی چون فقه، کلام، فلسفه و اخبار مهارت داشت. 1 پدرش احمد از خواص نوح بن منصور سامانی (33
[1] ـ 343ق) بود که هر سال از سوی امیر برای توزیع پول میان نیازمند و مستحقان در مکه، راهی حج می شد؛ ازاین رو ابوعبداللّه پس از رسیدن به درجات علمی، به دربار سامانیان راه یافت و سمت دبیری را بر عهده گرفت. شاهکار ابوعبداللّه در کتاب مفاتیح العلوم است که به امر ابوالحسین عتبی وزیر نوح ثانی آن را نوشت. آن کتاب، یکی از کهن ترین دایره المعارف های اسلامی است که به زبان عربی در عصر خلافت الطائع لله (363 ـ 381ق) نگاشته شده است. هدف