عبارت اند از: تاریخ ولاة خراسان، 7 دیوان شعر، 8 قصیده سلامیّه، الثار فی تاریخ خوار. 9 خوار روستایی از توابع ری، بیهق، فارس و وادی ستاره در نواحی مکه بوده است. 10

پی نوشت ها

1ـ الوافی بالوفیات 3 / 317. 2ـ وفیات الاعیان 4 / 403. 3ـ تاریخ الاسلام 27 / 294. 4 ـ ریحانه الادب 3 / 51. 5 ـ الذریعه 5 / 3. 6 ـ تاریخ بغداد 2 / 335. 7 ـ معجم المؤلفین 10 / 246. 8ـ الاعلام 6 / 226. 9 ـ الذریعه 4 / 350 و 5 / 3. 10 ـ الذریعه 5 / 3؛ معجم البلدان 2 / 394.

دیگر منابع: المنتظم 15 / 41؛ البدایة والنهایه 11 / 333؛ سیر اعلام النبلاء 17 / 73؛ یتیمه الدهر 2 / 364؛ النجوم الزاهره 4 / 209؛ مرآه الجنان 2 / 446؛ کشف الظنون 292؛ ایضاح المکنون 1 / 215؛ لغت نامه دهخدا 12 / 18037.

سیدمهدی حسینی عربی

محمد ـ سلّمی

محمد ـ سلّمی (223 ـ 311ق)

ابوبکر محمدبن اسحاق بن خزیمه سلّمی نیشابوری مشهور به ابن خزیمه

فقیه و محدثی اهل نیشابور بود1 و در سال 223 هجری زاده شد. از سنین نوجوانی به فراگیری حدیث پرداخت2 و در پی آن به مرو، ری، بغداد، بصره، کوفه، حجاز، شام، جزیره، مصر و واسط سفر کرد و از کسان بسیاری دانش آموخت. اسحاق بن راهویه، علی بن حجر، محمدبن مهران، بشربن معاذ عقدی و احمدبن منیع از آن جمله اند. 3 بخاری، مسلم، محمدبن عبداللّه بن عبد الحکم و ابوعلی نیشابوری نیز از شاگردان و راویان او به شمار می آیند. 4 ابن خزیمه، پیشوانی اهل سنّت خراسان در روزگار خود بوده و فضایل بسیاری برای او گزارش کرده اند. حاکم نیشابور مجموعه بزرگی از فضایل او را داشته است. همچنین آثار و تألیفات او را بیش 140 اثر دانسته اند. افزون بر اینها، مجموعه مسائل او صد جزء و فقه حدیث بریره در سه جزء بوده است. 5 کتاب های: تفسیرالقرآن، الصحیح (در حدیث)، العوالی، التوحید واثبات الصفات، المسائل المصنعه در حدیث و المسند دیگر آثار اوست. 6 وی سرانجام در ذی قعده سال 311 هجری از دنیا رفت. 7

پی نوشت ها

[1] ـ طبقات الفقها (شیرازی) 105. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 14 / 365. 3 ـ المنتظم 13 / 233. 4 ـ کتاب الثقات 9 / 156. 5 ـ تذکره الحفّاظ 2 / 729. 6 ـ هدیه العارفین 2 / 29. 7 ـ تاریخ الاسلام 23 / 422.

دیگر منابع: تذکره الحفاظ 2 / 720؛ الوافی بالوفیات 2 / 196؛ البدایة والنهایه 11 / 149؛ العبر 1 / 462؛ طبقات الفقهاءالشافعیه (عبادی) 44؛ الجرح والتعدیل 7 / 196؛ شذرات الذهب 2 / 262؛ الاعلام 6 / 29.

محمود هیئتی

محمد ـ سمرقندی

محمد ـ سمرقندی (م. 320ق)

ابوبکر محمدبن احمدبن منصور سمرقندی، ملقب به ابن خیّاط

وی اهل سمرقند بود1 و در سال 285 هجری2 برای آموختن دانش، رهسپار بغداد شد. 3 و در آنجا و بصره سکنی گزید. 4 این سفر، مهم ترین رویداد در زندگی او به شمار می آمد؛ 5 زیرا از بزرگانی چون مبرّد6 و ثعلب، نحو، شعر و ادب آموخت و در ردیف نحویان بزرگ، 7 مفسران، 8 ادیبان و شاعران روزگار خود قرار گرفت و در نحو و ادبیات عرب به درجات عالی رسید. او به شهرهای گوناگون عراق چون سامرا، بصره و کوفه سفر کرد و با بزرگان نحو در بصره و کوفه دیدار کرد. بیشتر منابع، هنگام اشاره به سفر وی به بغداد، داستان مناظره او با ابواسحاق ابراهیم بن سری زجّاج در باب نحو را گزارش کرده اند. ابن خیّاط زمانی به جرگه نحویان عراق پیوست که نزاع میان دو مکتب کوفه و بصره به اوج خود رسیده بود و او می بایست به استادان یکی از این دو گروه می پیوست. او به بزرگان مکتب کوفه همچون مبرّد و ثعلب پیوست؛ ولی به طورکامل از نظریات نحوی آنان پیروی نکرد؛ بلکه کوشید آرای کوفیان و بصریان را در هم آمیزد و گاهی نیز از روش یکی از آنها پیروی می کرد. وقتی سخن از آمیزش دو مکتب نحوی می رود، ناگزیر باید به مکتب بغداد. اندیشید که گونه ای آشتی میان نحو کوفه و بصره ایجاد کرده بود؛ ولی در زمان ابن خیّاط، این مکتب هنوز به شکل نهایی و رسمی خود درنیامده بود. بنابراین شیوه مردانی چون ابن خیّاط را باید سرآغازی در پیدایش مکتب بغداد دانست. 9 بزرگانی چون ابوعلی فارسی، ابوالقاسم زجاجی10 و ابوبکر محمدبن ابی ازهر از شاگردان وی بودند و از او نحو آموختند. 11 برخی از رجال نویسان شیعه چون ابن شهرآشوب و سپس شیخ حر عاملی، وی را به دلیل سرودن اشعاری در وصف ائمه اطهار علیهم السلام شیعه شمرده اند؛ ولی برخی دیگر چون صاحب روضات الجنّات، با رد این نظریه، وی را سنی مذهب دانسته اند. 12 سمرقندی فردی نرمخوی و متصف به کمالات اخلاقی بود. 13