در جهان اسلام شناخته اند که در دانش جغرافیا کتاب نوشت؛ ازاین رو اورا پیشوای جغرافی دانان مسلمان به شمار آورده اند. 6 آثارش نیز سرمشق نویسندگان دیگر در این فن شمرده شده است؛ 7 اما این ادعا درست نیست. به این دلیل که پیش از او دانشمندان بسیاری در این زمینه و با همین عنوان کتاب داشته اند؛ ازجمله ابوالعباس جعفربن احمدبن علی مروزی (م. 274ق) که الندیم وی را نخستین جغرافی نویس می شمارد، 8 احمدبن حارث بن مبارک خزاز (م. 258ق) 9 و احمدبن طیب سرخسی (م. 286ق). 10 کتاب های الاقالیم و مسالک الممالک آثار اوست. 11 او در کتاب مسالک خود بیشتر به کتاب صورالاقالیم ابوزید بلخی استناد کرده است. 12 وی سرانجام در سال 346 هجری از دنیا رفت. 13

پی نوشت ها

[1] ـ دایره المعارف (بستانی) 3 / 745؛ تاریخ آداب اللغه العربیه 1 / 637 ـ 638. 2 ـ ریحانه الادب 1 / 141. 3 ـ دایره المعارف (بستانی) 3 / 745. 4 ـ معجم المطبوعات العربیة والمعربه 1 / 453. 5 ـ دایره المعارف (بستانی) 3 / 745. 6 ـ لغت نامه دهخدا 2 / 2334. 7 ـ دایره المعارف (بستانی) 3 / 745. 8 ـ الفهرست (الندیم) 167. 9 ـ الفهرست (الندیم) 117. 10 ـ الفهرست (الندیم) 166 و 321. 1
[1] ـ هدیه العارفین 1 / 6. 12 ـ تاریخ آداب اللغه العربیه 1 / 637 ـ 638؛ الذریعه 15 / 96 و 20 / 377. 13 ـ هدیه العارفین 1 / 6.

دیگر منابع: الذریعة 15 / 96؛ معجم البلدان 1 / 11؛ معجم المؤلفین 1 / 104؛ قاموس الاعلام 2 / 991؛ معجم مصنفی الکتب العربیة 17؛ دایره المعارف الاسلامیة 2 / 256؛ الاعلام 1 / 61.

هیئتی و غفوری

ابراهیم ـ اصفهانی

ابراهیم ـ اصفهانی (م. 320ق)

ابواسحاق ابراهیم بن محمدبن یحیی ابن منده عبدی اصفهانی

در اصفهان زاده شد و مذهب حنبلی داشت. دانش حدیث را نزد استادانی چون ابوبکر عبداللّه بن محمدبن نعمان، علی ثقفی و احمدبن خشنام آموخت. 1 عبداللّه بن محمدبن زکریا، احمدبن عمروبن عاصم و هروی استادان دیگر اویند. 2 ابواسحاق از محدثان برجسته اصفهان در روزگار خویش بوده و ابومحمد عبداللّه بن محمدبن جعفر معروف به ابوالشیخ اصفهانی، مؤلف طبقات المحدثین باصبهان (م. 369ق)، ابراهیم بن سعدان، 3 ابن عدی (م. 365ق) 4 و ابواسحاق
ابراهیم بن محمد بن حمزه بن عماره اصفهانی از شاگردان او بوده اند. 5 ابن منده که مدتی در بصره اقامت داشت و کتابی بر اساس شنیده هایش از محدثان بصره گرد آورده بود، روایاتی از آن را در حضور زکریا ساجی (م. 307ق) خواند. ابن عدی که در آن مجلس حضور داشته، در سند روایات ابن منده خدشه کرد و ساجی پس از بررسی کتاب ابن منده، سخن ابن عدی را تأیید کرد و دستور داد مأمور حکومتی را خبر کنند تا ابن منده را کیفر کند؛ اما با وساطت حاضران گذشت کرد؛ ولی کتابش را نابود کرد. 6 کتاب الشیوخ اثر دیگر اوست که علاقه و عنایت خاصی به نگارش آن داشته است. وی در سال 320 هجری در زادگاه خود اصفهان از دنیا رفت. 7

پی نوشت ها

[1] ـ طبقات المحدثین باصبهان 4 / 226. 2 ـ الکامل فی ضعفاء الرجال 1 / 322، 2 / 205 و 7 / 51. 3 ـ طبقات المحدثین باصبهان 4 / 226. 4 ـ الکامل فی ضعفاء الرجال 1 / 322. 5 ـ تاریخ الاسلام 23 / 601. 6 ـ سیر اعلام النبلاء 14 / 199. 7 ـ طبقات المحدثین باصبهان 4 / 226.

دیگر منابع: سیر اعلام النبلاء 15 / 13؛ ذکراخبار اصفهان 1 / 197؛ معجم المؤلفین 1 / 110؛ فرهنگ زندگی نامه ها 1 / 763.

محمد غفوری

ابراهیم ـ انصاری

ابراهیم ـ انصاری (م. 353ق)

ابویسر ابراهیم بن احمدبن محمد انصاری

وی اهل موصل بود؛ ولی پس از سفر حجی که به جای آورد به بغداد رفت و به آموختن دانش پرداخت. در این شهر از محضر بشران بن عبدالملک و محمدبن حمدان که هر دو از اهالی موصل بودند، بهره برد و از آنان روایت کرد. همچنین ابوالحسن بن رزقویه نزد انصاری شاگردی کرد. ابویسر را فقیهی عادل، آگاه به علم عروض و شاعر توصیف کرده اند که اشعاری نیکو می سروده است؛ چنان که درباره دوستش محمدبن اصبغ اشعاری دارد. انصاری در سال 353 هجری درگذشت. 1 کتاب الواقعات اثر اوست. 2

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 6 / 11. 2 ـ کشف الظنون 2 / 1998.

دیگر منابع: ریحانه الادب 7 / 452.

محمد غفوری