اثر اوست7 که در برخی منابع از آن با نام اختلاف الفقها یاد شده است. 8

پی نوشت ها

[1] ـ طبقات الشافعیه (اسنوی) 1 / 168. 2 ـ الفهرست 272. 3 ـ سیر اعلام النبلاء 14 / 285. 4 ـ تاریخ بغداد 6 / 53. 5 ـ طبقات الشافعیه (اسنوی) 1 / 168. 6 ـ تاریخ الاسلام 23 / 266. 7 ـ الفهرست 272. 8 ـ تاریخ بغداد 6 / 53.

دیگر منابع: المعجم الصغیر 1 / 91؛ هدیه العارفین 1 / 4؛ کشف الظنون 2 / 1386؛ معجم المؤلفین 1 / 17؛ لغت نامه دهخدا 1 / 168 و 6 / 9157.

اسماعیل اسماعیلی

ابراهیم ـ بغدادی

ابراهیم ـ بغدادی (م. 379ق)

ابوالقاسم ابراهیم بن جعفربن ساجی بغدادی معروف به ابن ساجی

از فقهای بزرگ و برجسته حنبلیان در بغداد بود. 1 نزد استادانی همچون ابوبکر عبدالعزیز غلام خلاّل، اسماعیل صفار، علی بن محمد مصری و ابوعمروبن سمّاک به شنیدن حدیث و فراگیری فقه پرداخت و خود نیز شاگردانی داشت. ابوالقاسم أزجی از شاگردان اوست و روایاتی از او نقل کرده است. 2 وی در جمادی الاول سال 379 در بغداد از دنیا رفت و در مقبره عبدالعزیز به خاک سپرده شد. 3 کحاله سال درگذشت او را 399 هجری نوشته است؛ 4 گرچه منبع سخن وی دانسته نیست. کتاب البیان علی من خالف القرآن وما جاء فیه من صفات الرحمن وما قامت علیه ادلّه البرهان اثر اوست. 5

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الاسلام 26 / 643. 2 ـ طبقات الحنابله 2 / 139. 3 ـ همان. 4 ـ معجم المؤلفین 1 / 18. 5 ـ طبقات الحنابله 2 / 139.

دیگر منابع: معجم المصنفین 3 / 97.

اسماعیل اسماعیلی

ابراهیم ـ بیهقی

ابراهیم ـ بیهقی (م. قرن 4ق)

ابراهیم بن محمد بیهقی بغدادی

عالم، مورخ و ادیب نامدار قرن سوم و چهارم هجری، معاصر با معتز (232 ـ 255ق) و مقتدر عباسی (295 ـ 320ق) بود. 1 برخی او را از علمای قرن پنجم دانسته اند2 که نمی تواند درست باشد. منابع، اطلاعات زیادی از او به دست نمی دهند. گفته شده از اصحاب
عبداللّه بن معتز (م. 296ق) بود3 و از مصعب بن زبیر نیز روایت دارد. 4 ابوالعباس محمدبن یزید مبرد (210 ـ 286ق) از استادان وی5 و حسین بن احمد سلامی (م. 300ق) از شاگردان او بود. 6 المحاسن و المساوی در نوادر اخبار و حکایات، اثر اوست. 7 به علت شباهت فراوان محتوا و مصادر این کتاب با کتاب المنحول که جاحظ در محاسن و اضداد نوشته است، برخی معتقدند بیهقی در نگارش این کتاب بر مصادر کتاب المنحول تکیه کرده است. 8 برخی نیز براین باورند که یا هر دو کتاب تألیف یک نفر است یا آنکه هر دو از یک منبع گرفته شده اند. محقق کتاب المحاسن و المساوی دراین باره معتقد است هر دو کتاب تألیف بیهقی است. وی نخست المحاسن و الاضداد (المنحول) را نوشت و برای رواج بهتر، آن را به جاحظ منسوب کرد. سپس با اندکی اضافات در باب ها، کتاب المحاسن والمساوی را به نام خود و برای مقتدر عباسی تألیف کرد. برخی دیگر نیز با ردّ این نظر، انتساب کتاب المحاسن و المساوی را به بیهقی و المنحول را به جاحظ صحیح می دانند. 9

پی نوشت ها

[1] ـ معجم المصنفین 4 / 407 و 408؛ معجم المطبوعات العربیه 1 / 619. 2 ـ هدیه الاحباب 126. 3 ـ تاریخ الادب العربی (بروکلمان) 3 / 135. 4 ـ المحاسن والمساوی 5. 5 ـ تاریخ مدینة دمشق 42 / 525. 6 ـ معجم الادباء 3 / 1029. 7 ـ معجم المصنفین 4 / 407 و 408. 8 ـ تاریخ الادب العربی 3 / 135. 9 ـ المحاسن والاضداد 10 و 11.

دیگر منابع: ریحانه الادب 1 / 307؛ المجموع اللفیف 561؛ نشوارالمحاضره واخبارالمذاکره 2 / 379؛ ایضاح المکنون 2 / 440؛ معجم المؤلفین 1 / 89.

معصومه اخلاقی

ابراهیم ـ حرّانی

ابراهیم ـ حرّانی (296 ـ 335ق)

ابواسحاق ابراهیم بن سنان بن ثابت بن قره حرّانی صابئی بغدادی جرجانی

اصل وی از حرّان، شهری بین موصل و شام بود. 1 در سال 296 هجری در خانواده ای اهل دانش به دنیا آمد. بسیار هوشمند و دانا بود. 2 ابواسحاق نزد پدر و آموزگاران خصوصی، فنون و علوم آن زمان را آموخت و تا جایی پیش رفت که خلیفه المستکفی (خلافت 70
[1] ـ 740ق) او را مأمور کرد تا طبیبان بغداد را بیازماید و افراد ناشایست از طبابت باز داشته شوند. ابراهیم پس از آزمون از افشای