می گوید: وی روایتگری راستگو بود و آگاهی گسترده ای به روایات و اخبار گذشتگان داشت و او آخرین راوی و مصنّفی است که او را دیده ام. 2 مرزبانی در تحقیق، تصنیف و تدریس نام آور بود و چون در خانه خویش به تدریس اشتغال داشت ـ به گفته خود ـ بسیاری از طالبان علم در منزلش بیتوته می کردند و خانه اش در اختیار ایشان بود. 3 از میان دانشمندان و کسانی که از مرزبانی بهره برده و از شاگردان وی قلمداد می شوند، بزرگانی چون سیدمرتضی از بزرگان شیعه را می توان نام برد که بخش بزرگی از اخبار، اشعار و لغت را که در امالی خود ذکر کرده، از مرزبانی بهره گرفته است. 4 شاگردان و راویان دیگر وی عبارت اند از: ابوعبداللّه صمیری، ابوالقاسم تنوخی و ابومحمد جوهری. 5 گفته شده مرزبانی گرایش شیعی داشت و در جرگه معتزله بود و گویا به همین سبب درباره وی به اختلاف سخن رانده اند. خطیب بغدادی گرچه او را تکذیب نکرده، گرایش به شیعه و قول به اعتزال او را از نقاط ضعف او به شمار آورده است. 6 چنان که از گفته ها و آثار مرزبانی برداشت می شود، بسیاری از روایات و اخباری که به عنوان شنیده های خویش برشمرده، اجازاتی است که از استادان خویش داشته؛ نه اینکه بی واسطه از آنها روایت کرده باشد؛ ازاین رو ابن جوزی آن را نوعی تدلیس در روایت خوانده و او را بدین سبب ضعیف و غیرموثق دانسته است. 7 مرزبانی افزون بر جایگاه ویژه ای که در میان طالبان علم و دانشوران معارف به دست آورده بود، در میان امیران و حاکمان نیز از احترام و جایگاه خاصی برخوردار بود. بر پایه روایتی، هرگاه عضدالدوله دیلمی از در خانه مرزبانی می گذشت، به قصد احترام و احوال پرسی از وی، آنجا می ایستاد تا مرزبانی از خانه خارج شود و به گزارش برخی، زمانی هزار دینار به وی صله و پاداش هدیه کرد. برخی گفته اند وی به شرب خمر شناخته شده بود و بنا بر گفته ازهری، میان دو ظرف دوات و شراب زندگی می کرد. 8 وی سرانجام در سال 384 هجری در بغداد از دنیا رفت و ابوبکر خوارزمی بر پیکرش نماز خواند و در خانه خویش به خاک سپرده شد. 9 مرزبانی دارای آثار و تألیفات فراوانی بوده که عبارت اند از: المونق (الموثق) فی اخبار الشعراءالمشهورین، المستنیر، المفید، المعجم (معجم الشعرا)، الموشح، الشعر، اشعارالنسا، اشعارالخلفا، المقتبس، المرشد، اشعارالجن، الریاض، الرائق، الواثق، المغازی، الازمنه، الاتوار والثمار، اخبارالبرامکه، المفضل فی البیان والعربیة والکتابه، التهانی،
التسلیم والزیاره، العیادة، التعازی، المراثی، المعلی فی فضایل القرآن، تلقیح العقول، المشرّف، اخبار من تمثل بالاشعار، الشباب والشیب، المتوج فی العدل وحسن السیره، المدبج (المدیح) فی الولائم والدعوات والشراب، الفرج، الهدایا، المزخرف فی الاخوان والاصحاب، اخبار ابی مسلم الخراسانی، الدعاء، الاوایل، المستطرف فی الحمقی والنوادر، اخبارالاولاد والزوجات والاهل، الزهد واخبارالزهاد، ذم الدنیا، المنیر فی التوبه والعمل الصالح والتقوی والورع، الحجّاب، المواعظ وذکرالموت، اخبارالمحتضرین، شعر الحاتم الطائی، اخبار ابی حنیفه نعمان بن ثابت واصحابه، اخبار عبدالصمدبن المعدل، اخبار شعبه بن الحجاج، اخبار ابی عبداللّه محمدبن حمزه العلوی، نسخ العهود الی القضاة، اخبار ملوک کنده، اخبار ابی تمام، اعیان الشعر فی المدیح والهجاء و ...، 10 الموسّع فیما انکره العلماء علی بعض الشعراء، 11 اخبارالنحاة، اخبارالغناء والاصوات، الخاتم، شعراءالشیعه، اخبارالاجواد، 12 ما نزل فی القرآن فی علی بن ابی طالب علیه السلام . 13

پی نوشت ها

[1] ـ وفیات الاعیان 3 / 254 ـ 355. 2 ـ الفهرست (الندیم) 146. 3 ـ تاریخ بغداد 3 / 135. 4 ـ الامالی (سید مرتضی) 1 / 15، 19 ـ 20 و .... 5 ـ وفیات الاعیان 3 / 254. 6 ـ تاریخ بغداد 3 / 136. 7 ـ المنتظم 14 / 372. 8 ـ تاریخ الاسلام 27 / 86 ـ 87. 9 ـ تاریخ بغداد 3 / 136. 10 ـ الفهرست (الندیم) 146 ـ 149. 1
[1] ـ معجم الادبا 18 / 270. 12 ـ الوافی بالوفیات 4 / 236 ـ 237. 13 ـ معالم العلما 118.

دیگر منابع: الانساب 5 / 256؛ سیر اعلام النبلاء 16 / 448؛ اللباب 3 / 195؛ البدایة والنهایه 11 / 314؛ النجوم الزاهره 4 / 168؛ شذرات الذهب 3 / 111؛ الکامل فی التاریخ 9 / 106؛ العبر 2 / 165؛ لسان المیزان 5 / 326؛ ریحانه الادب 5 / 282؛ الاعلام 6 / 319؛ اعیان الشیعه 10 / 33؛ طبقات اعلام الشیعه 1 / 294؛ معجم رجال الحدیث 17 / 83.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ مروزی

محمد ـ مروزی (30
[1] ـ 371ق)

ابوزید محمدبن احمدبن عبداللّه مروزی فاشانی

اهل کاشان از روستاهای مرو بود1 و در سال 301 هجری دیده به جهان گشود. 2 پس از رشد و کمال، برای علم آموزی به بغداد رفت. فقه را در آنجا از ابواسحاق مروزی فراگرفت. مروزی از احمدبن محمدبن منکدر، ابوالعباس محمدبن عبدالرحمان دغولی،