ـ 152. 4 ـ تاریخ الاسلام 26 / 364. 5 ـ شذرات الذهب 3 / 31. 6 ـ تاریخ بغداد 2 / 15
[1] ـ 152. 7 ـ رجال (النجاشی) 2 / 319.

دیگر منابع: خلاصه الاقوال 163؛ رجال (ابن داوود) 303؛ جامع الرواة 2 / 86؛ ایضاح المکنون 2 / 599؛ اعیان الشیعه 2 / 308؛ معجم المؤلفین 9 / 155؛ طبقات اعلام الشیعه 1 / 257؛ معجم رجال الحدیث 15 / 160.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ مؤدب

محمد ـ مؤدب (قرن 4ق)

ابوجعفر محمدبن جعفر بن احمد بن بُطَّه مؤدب قمی مشهور به ابن بُطَّه

از محدثان نامدار شیعه در قم که به داشتن فضل و دانش و ادب ستوده شده و اهالی قم مقام او را بزرگ می داشتند. بااین حال در نقل حدیث تساهل داشته و ابن ولید او را در حدیث، ضعیف معرفی کرده است که روایات ضعیف و قوی را در هم می آمیخت. 1 ابن بطه بااین که قمی معرفی شده، اما مدتی در محله نوبختیه بغداد می زیسته و ابوالمفضل محمدبن عبداللّه بن مطلب شیبانی (م. 387ق) در این محله از وی بهره برده و اجازه روایت گرفته است. 2 وی که به روایتی شهرتش میل (هیل) بوده، 3 دانش خود را از محضر استادان و محدثان بزرگی چون احمدبن محمد خالد برقی (م. 280ق)، محمدبن حسن بن فروخ صفار قمی (م. 290ق)، محمدبن علی بن محبوب، 4 محمدبن حسین بن ابی الخطاب5 و محمدبن احمد بن یحیی بن عمران اشعری آموخت. 6 احمد برقی مهم ترین استاد او بوده و افزون بر تمام کتاب ها و روایات برقی، 7 بسیاری از نوشته ها و آثار دیگر محدثان و دانشمندان شیعه را از طریق برقی روایت کرده است. 8 گذشته از ابوالمفضل، کسان دیگری همانند حسن بن حمزه علوی طبری (م. 358ق)، 9 احمدبن هارون فامی، جعفربن محمدبن مسرور، 10 علی بن حاتم11 و علی بن عبداللّه وراق12 در شمار شاگردان و راویان او هستند. ابن بطه نوشته های گوناگون داشته است. یک دسته از آنها بر اساس شماره اعداد، نامگذاری شده بودند و از یک تا حدود پنجاه می رسیده اند. 13 اگرچه بعید نیست شماره باب های یک کتاب باشند؛ اما چون نجاشی بر سر هر کدام، عنوان کتاب را قرار داده، نمی توانیم به سادگی آنها را باب به شمار آوریم. کتاب های دیگرش عبارت اند از: قرب الاسناد، تفسیر اسماءاللّه وما یدعی به، 14 و کتاب الفهرست که از
آن به طبقات و رجال نیز یاد شده و از منابع نجاشی و شیخ طوسی بوده است. 15

پی نوشت ها

[1] ـ رجال (النجاشی) 2 / 282 و 283. 2 ـ رجال (النجاشی) 283 و 284. 3 ـ الخصال 69. 4 ـ طبقات اعلام الشیعه 1 / 253. 5 ـ تهذیب الاحکام 3 / 66. 6 ـ اقبال الاعمال 1 / 343. 7 ـ الفهرست (الطوسی) 25. 8 ـ الفهرست (الطوسی) 8 ـ 9، 15 ـ 16 و ...؛ رجال (النجاشی) 1 / 103، 116، 134، 158 و .... 9 ـ رجال (النجاشی) 1 / 103، 116، 256 و .... 10 ـ الخصال 33. 1
[1] ـ تهذیب الاحکام 3 / 66. 12 ـ عیون اخبارالرضا

علیه

السلام 1 / 235. 13 ـ رجال (النجاشی) 2 / 283. 14 ـ رجال (النجاشی) 2 / 283. 15 ـ الذریعه 10 / 143 و 16 / 374.

دیگر منابع: خلاصه الاقوال 264؛ رجال (ابن داوود) 167؛ الوجیزه 295؛ حاوی الاقوال 4 / 237؛ جامع المقال 119؛ فرهنگ زندگی نامه ها 3؛ معجم المؤلفین 9 / 148.

محمد غفوری

محمد ـ الندیم

محمد ـ الندیم (م. 380ق)

ابوالفرج محمدبن اسحاق بن محمدبن اسحاق بغدادی ورّاق مشهور به الندیم

کتاب شناس، فهرست نگار و محقق بغدادی سده چهارم هجری و نویسنده اثر معروف الفهرست. درباره احوال و فعالیت های علمی او آگاهی اندکی در دست است. به نظر می رسد اطلاعات منابع درباره الندیم بیشتر برگرفته از خود الفهرست است؛ ازاین رو باید از اثر خود او کمک گرفت. وی اهل بغداد بود؛ 1 ولی از موطن وی اطلاعی در دست نیست تنها می دانیم که در بغداد می زیسته و مدتی در موصل اقامت داشته است. 2 درباره تاریخ تولد الندیم گزارشی که خود او در فهرست درباره دیدارش با ابوبکر بردعی از فقیهان خوارج در سال 340 هجری به دست داده تا حدودی راهگشاست. با توجه به اطلاعاتی که الندیم از آثار و عقاید بردعی در این دیدار گردآوری کرده، می توان دریافت که وی در هنگام این دیدار، از بلوغ علمی برخودار بوده است. درباره تحصیلات و استادان الندیم نیز اطلاعات اندکی در دست است. در میان مشایخ او می توان از سرّی بن احمد کندی، ابوعلی بن سوار کاتب، ابوالحسن علی بن هارون بن علی، ابوالفتح ابن نحوی و ابوسعید سیرافی نام برد. 3 ابن حجر نیز در میان مشایخ وی، اسماعیل صفار از محدثان نامدار بغداد را نام برده است. 4