با دقت در الفهرست می توان چنین برداشت کرد که الندیم با علوم گوناگون، آشنایی نسبی داشته و احتمالاً در برخی زمینه ها صاحب نظر بوده است. در مورد شغل الندیم، یاقوت احتمال داده او ورّاق بوده است5 و برخی منابع دیگر، ظاهراً او را وراق می شناختند. 6 قراین موجود در الفهرست بر میل او به اعتزال دلالت دارد. نظر به اینکه او از برخی امامان شیعه و فرزندانشان با عبارت « علیه السلام » یاد کرده و اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آلهرا همچون فردی شیعی می ستاید، می توان گفت به تشیع گرایش داشته است. 7 با دقت در بخش مربوط به ابوحنیفه در الفهرست می توان چنین برداشت کرد که الندیم به او و مذهب حنفی نیز علاقه داشته است؛ چرا که در شرح حال ابوحنیفه، وی را مدح بلیغی کرده است. 8 رجال نویسان اهل سنت نیز همواره برگرایش الندیم به تشیع و اعتزال تصریح و گاه از او به سختی انتقاد کرده اند. 9 وی علاوه بر الفهرست تألیف دیگری به نام التشبیهات داشت. 10 زمان درگذشت الندیم محل اختلاف است صفدی آن را 380 هجری نوشته که به نظر می رسد صحیح ترین قول همین است. 11

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الاسلام 27 / 398. 2 ـ الفهرست (الندیم) 94 و 181. 3 ـ الفهرست (الندیم) 45، 154، 16
[1] ـ 162 و 295. 4 ـ لسان المیزان 5 / 72. 5 ـ معجم الادبا 18 / 17. 6 ـ وفیات الاعیان 1 / 53. 7 ـ الفهرست (الندیم) 197، 202، 214، 276 و 287. 8 ـ الفهرست (الندیم) 255 و 256. 9 ـ لسان المیزان 5 / 72. 10 ـ تاریخ الاسلام 27 / 398. 1
[1] ـ الوافی بالوفیات 2 / 197.

دیگر منابع: اعیان الشیعه 2 / 397؛ معجم المؤلفین 9 / 41؛ الاعلام 6 / 29؛ الفهرست (الطوسی) 41 و 68؛ معالم العلما 143؛ هدیه العارفین 2 / 55؛ لغت نامه دهخدا 1 / 315.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ نسفی

محمد ـ نسفی (م. 344ق)

ابوبکر محمدبن زکریابن حسین نسفی صکّوکی

وی اهل نسف از سرزمین های ماوراءالنهر بود و از محمدبن نصر مروزی و محمدبن ابراهیم بوشنجی روایت می کرد. 1 او عارف به حدیث مردم شهر خویش بود و از حافظان بزرگ به شمار می آمد. 2 از آثار او، الابواب است. 3 او سرانجام در جمادی الاولی سال 344 هجری از دنیا رفت. 4

پی نوشت ها

1ـ تاریخ الاسلام 25 / 308. 2ـ تذکره الحفّاظ 3 / 930. 3ـ معجم المؤلفین 10 / 6. 4 ـ تذکره الحفّاظ 3 / 930.

دیگر منابع: شذرات الذهب 2 / 369.

عبدالرحمان انصاری

محمد ـ نسفی

محمد ـ نسفی (م. 318ق)

ابومطیع محمدبن فضل نسفی، مشهور به مکحول نسفی

وی از داوود ظاهری، ابوعیسی ترمذی و عبداللّه بن احمد حنبل روایت کرد و ابوبکر احمدبن محمدبن اسماعیل از او روایت کرد. نسفی شعر نیکو می سرود. 1 وی از غالیان اصحاب رأی به شمار می رفت. 2 درگذشت او به سال 318 هجری رخ داد و آثاری که از نسفی بر جای مانده عبارت اند از: اللؤلئیات که علی بن عیسی نسائی به اختصار آن همت گماشته و نسخه ای از آن در دارالکتب مصر موجود است، 3 الحطّ علی الشافعی4 و الشعاع که وی در این کتاب، از ابوحنیفه روایت کرده است. 5

پی نوشت ها

[1] ـ سیر اعلام النبلاء 3315. 2 ـ تاریخ الاسلام 23 / 573. 3 ـ الاعلام 7 / 284. 4 ـ تاریخ الاسلام 23 / 573. 5 ـ الجواهرالمضیئه 3 / 499.

دیگر منابع: کشف الظنون 1430 و 1571؛ هدیه العارفین 2 / 470؛ معجم المؤلفین 12 / 319.

سیدمهدی حسینی عربی

محمد ـ نعمانی

محمد ـ نعمانی (م. 360ق)

ابوعبداللّه محمدبن ابراهیم بن جعفر نعمانی بغدادی کاتب، مشهور به ابن ابی زینب

نعمانی به شهر نعمانیه بین بغداد و واسط منسوب است. 1 وی از شاگردان شناخته شده و برگزیده محمدبن یعقوب کلینی بود و از او روایت کرده2 و ابوغالب احمدبن محمدبن زراری، ابوالرجاء، ابوالحسین محمدبن علی شجاعی از ایشان روایت کرده اند. 3 رجال نویسان شیعه او را محدثی گرانمایه، مفسر، متکلم، امامی مذهب، کثیرالحدیث، دارای اعتقادی درست و جایگاهی والا معرفی کرده اند. وی پس از بغداد به شام رفت4 و در سال 360 هجری در آنجا از دنیا رفت. 5 آثار او عبارت اند از: الغیبه،