معافی ـ هزیمیمعافی ـ هزیمی (م. 360ق)

ابونصر معافی بن هزیم هزیمی ابیوردی

وی اهل ابیورد خراسان نزدیک سرخس و ساکن آنجا بود. معافی مدتی به بخارا رفت و در آنجا اقامت گزید. با دانشمندان و بزرگان آنجا همکاری کرد و سپس به ابیورد بازگشت و کارهای سودمندی را آغاز کرد. 1 رجال نویسان اهل سنّت، او را از ادیبان و شاعران تراز اول معرفی کرده و گفته اند در روزگار خودش، سرآمد دیگران و معاصر با ابوالفوارس عبدالملک بن نوح بود. 2 در سال 360 هجری از دنیا رفت. آثار او عبارت اند از: محاسن الشعر و احاسن المحاسن و دیوان شعر. 3

پی نوشت ها

[1] ـ یتیمه الدهر 4 / 147. 2 ـ الاعلام 7 / 260. 3 ـ معجم المؤلفین 12 / 303.

دیگر منابع: معجم البلدان 1 / 86؛ تاریخ التراث العربی 2 / جزء4 / 246.

احسان آذرکمند

معد ـ فاطمی

معد ـ فاطمی (319 ـ 365ق)

ابوتمیم معدبن منصوربن قائم فاطمی المعزلدین اللّه عبیدی مهدوی

وی در یازدهم رمضان سال 319 هجری در شهر مهدیه آفریقا به دنیا آمد و در زمان حیات پدرش منصور به ولایت عهدی رسید. او در کنار پدر به تدبیر و سیاست و اجرای امور حکومت مشغول بود و پس از درگذشت پدر در سال 341 هجری با بیعت دوباره به حکومت و خلافت رسید. 1 ابوتمیم از نخستین خلفای فاطمی بود2 و برای گسترش فرمانروایی خویش راهی آفریقا شد تا اسباب حکومت را در آن سرزمین ها فراهم کند. در این راستا سرکشان و مخالفان را به فرمانبرداری واداشت و برای قوام حکومت، کارگزاران و موالیانی را در آنجا به کار گمارد. ازجمله موالیان و فرماندهان او جوهربن عبداللّه صقلی است که زمانی وی را به همراه لشکری عظیم به سرزمین مغرب گسیل داشت و درنتیجه تمام آن سرزمین به جز شهر سبته را به تسلط خود درآورد. 3 پس از مرگ کافور اخشیدی حاکم مصر نیز به قصد تصرف مصر، به آن سرزمین یورش برد و آنجا را نیز تحت فرمانروایی خویش درآورد. 4 معز فاطمی خود نیز پس از تصرف مصر به دست
جوهر در سال 362 به سرزمین مصر وارد شد و انگیزه آمدن خویش را اقامه حق و حج و جهاد اعلام کرد. 5 رجال شناسان و تاریخ نگاران گفته اند المعز فردی خردمند، ادیب، جوانمرد، بخشنده و دلیر بود و داعیه شیعه گری داشت؛ ازاین رو دستور داد در اذان ها « حی علی خیرالعمل » گفته شود. 6 او سرانجام پس از 23 سال و اندی حکومت در هفدهم ربیع الآخر سال 365 هجری در 45سالگی در مصر از دنیا رفت. 7 کتاب ذات الدرر که ارجوزه ای در ضرب الرمل است، اثر اوست. 8

پی نوشت ها

[1] ـ وفیات الاعیان 5 / 225. 2 ـ البدایة والنهایه 11 / 283. 3 ـ سیر اعلام النبلاء 15 / 159 ـ 160. 4 ـ الکامل فی التاریخ 8 / 590. 5 ـ النجوم الزاهره 4 / 72. 6 ـ سیر اعلام النبلاء 15 / 161. 7 ـ الکامل فی التاریخ 8 / 663. 8 ـ هدیه العارفین 2 / 465.

دیگر منابع: تاریخ ابن خلدون، ر. ک: فهرست کتاب؛ خطط مقریزی 1 / 354؛ شذرات الذهب 3 / 52؛ الفهرست (الندیم) 239؛ العبر 2 / 123؛ المنتظم 14 / 245.

اسماعیل اسماعیلی

معروفی بلخی

معروفی بلخی محمد ـ معروفی

المعز لدین اللّه معد ـ فاطمی

معنوی بخارایی

معنوی بخارایی (قرن 4ق)

از شاعران اواخر عهد سامانیان و اویل عصر غزنویان1 و از شاعران آل سامان و دربار سلطان محمود غزنوی بود. 2 گفته اند: معنوی، معنویتی داشته حکیم طبع، فرزانه سیر و قناعت گستر. از آثار او چند بیت شعر به جا مانده است. 3 زندگی وی معاصر اوایل دوره حکومت محمود غزنوی، یعنی سده چهارم هجری است.

پی نوشت ها

[1] ـ لباب الالباب 2 / 27. 2 ـ الذریعه 9 / 1073؛ تاریخ نظم و نثر در ایران 1 / 35. 3 ـ مجمع الفصحا 1183.

دیگر منابع: لغت نامه دهخدا 13 / 18710؛ هفت اقلیم (رازی) 3 / 1596؛ احوال و اشعار رودکی سمرقندی 515؛ سخن و سخنوران 44؛ فرهنگ سخنوران 554.

ابراهیم اسفندیاری

مفجع

مفجع محمد ـ مفجع