ابراهیم ـ کاتبابراهیم ـ کاتب (م. 322ق)

ابواسحاق (ابوعمران) ابراهیم بن محمدبن احمد ابوعون بن ابی النجم هلال کاتب بغدادی مشهور به ابن ابی عون

جدش ابونجم هلال کاتبی از شهر انبار و از موالی بنی سلیم1 و پدرش محمد، حاجب محمدبن عبداللّه بن طاهر بود و در زمان خلافت معتز در سال 255 هجری به فرمانداری واسط گمارده شد. 2 ابراهیم در بغداد می زیست و ادیب، تاریخ نگار و ـ همانند خاندانش ـ کاتبی برجسته بود و از علم شیمی نیز هم اطلاعاتی داشت. 3 بااین حال او را فردی بی باک و بی خرد توصیف کرده اند. 4 ابن ابی عون زمانی رئیس پلیس بود5 و گویا این مقام را با حمایت ابوهیثم عباس بن محمدبن ثوابه انباری کاتب به دست آورده بود. ابوهیثم وی را به خود نزدیک کرد و ثروت فراوانی به او رساند؛ اما هنگامی که ابن ثوابه گرفتار قهر و غضب حکومت شد، ابن ابی عون نیز موضع دشمنی با ابوهیثم گرفت. این ماجرا را سزای ابوهیثم دانسته اند که چون ابن ابی عون را بر مردم چیره کرده بود، خدا او را بر خود وی مسلط کرد؛ 6 اگرچه محسن بن فرات، پسر وزیر المقتدر، خلیفه عباسی (خلافت 295 ـ 320ق) نیز بر ابراهیم کاتب عنایت ویژه داشت و مدتی او را کارگزار برخی نواحی قرار داده بود. 7 از حوادث برجسته زندگی ابن ابی عون آن است که وی یار مورد اعتماد ابن ابی عزاقر محمدبن علی شلمغانی شمرده شده و گفته اند که درباره او غلو کرده و او را خدای خود می دانست؛ ازاین رو به همراه شلمغانی دستگیر شد. از ابراهیم خواستند تا به ابن ابی عزاقر بد بگوید و آب دهان بر او بیندازد؛ ولی چون خودداری کرد، 8 در اول ذی قعده سال 322 هجری، دست و پای هر دو را بریدند و گردن زدند و جسد آنان را سوزاندند. 9 ابن ابی عون کاتب، چند کتاب داشته که عبارت اند از: بیت مال السرور، الدواوین، الرسایل، النواحی فی اخبار البلدان (النواحی والآفاق والاخبار عن البلدان)، التشبیهات (فرهنگی از تشبیهات شعری)، الجوابات المسکته، 10 لب الآداب (لب اللباب) فی جوابات ذوی الالباب. 11 برخی احتمال یکی بودن دو کتاب اخیر را مطرح کرده اند. 12 ظاهراً کتاب الاجوبه که مجلسی از آن یاد کرده، یکی از آن دو است. 13

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (الندیم) 164. 2 ـ دانشنامه ایران و اسلام 2 / 405.
3 ـ معجم الادباء 1 / 106 ـ 114. 4 ـ الفهرست (الندیم) 164. 5 ـ دانشنامه ایران و اسلام 2 / 405. 6 ـ معجم الادباء 1 / 106 ـ 114. 7 ـ همان. 8 ـ الفهرست (الندیم) 164؛ معجم الادباء 1 / 106 ـ 114. 9 ـ التنبیه والاشراف 343. 10 ـ الفهرست (الندیم) 165. 1
[1] ـ هدیه العارفین 1 / 5. 12 ـ دانشنامه ایران و اسلام 2 / 405. 13 ـ بحارالانوار 83 / 92.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 24 / 103؛ سیر اعلام النبلاء 14 / 568؛ العبر 2 / 15؛ الکامل فی التاریخ 8 / 291؛ الوافی بالوفیات 4 / 108؛ الاعلام 1 / 60؛ الغیبه (الطوسی) 307؛ قاموس الاعلام 1 / 597؛ المختصر فی اخبار البشر 2 / 81؛ تاریخ التراث العربی 2 / 1 / 122؛ معجم المؤلفین 1 / 9؛ نهایه الارب 23 / 125؛ معجم البلدان 3 / 359.

محمد غفوری

ابراهیم ـ کشی

ابراهیم ـ کشی (م. پس از 300ق)

ابواسحاق ابراهیم بن نصیربن شاهی کشی.

وی منسوب به کش، از روستاهای گرگان است. 1 کشی را از محدثان موثق، امین و دارای احادیث بسیار توصیف کرده و در زمره کسانی آورده اند که از امامان علیهم السلام روایتی ندارند. 2 او از ایوب بن نوح روایت کرده3 و قاسم بن اسماعیل نیز از ایشان روایت کرده است. کشی دارای کتابی است4 که از آن با عنوان کتاب الحدیث یاد شده است. 5 تاریخ درگذشت و مشخص نیست؛ ولی برخی پس از سال 300 هجری ذکر کرده اند. 6

پی نوشت ها

[1] ـ تنقیح المقال 1 / 38. 2 ـ رجال (الطوسی) 439. 3 ـ اختیار معرفه الرجال 17. 4 ـ الفهرست (الطوسی) 10. 5 ـ الذریعه 6 / 305. 6 ـ معجم المؤلفین 1 / 122.

دیگر منابع: رجال (ابن داوود) 19؛ خلاصه الاقوال 7؛ جامع الرواة 1 / 36؛ نقدالرجال 15؛ منهج المقال 28؛ اعیان الشیعه 2 / 232؛ قاموس الرجال 1 / 219؛ معالم العلما 7؛ معجم رجال الحدیث 1 / 311،

محمود هیئتی

ابراهیم ـ مدائنی

ابراهیم ـ مدائنی (زنده در 316ق)

ابواسحاق ابراهیم بن عیسی مدائنی

وی از دانشمندان قرن سوم هجری1 و اهل دیرقنّی، 2 شهری در شش فرسخی بغداد3 بود و در سامرا می زیست. 4 مداینی فردی کاتب، ادیب و شاعر بود. 5 با ابوالصقر اسماعیل بن بلبل از دیوانیان و