برخی دیگر مبنی بر زندگی اسفراینی پیش از 413 هجری7 صحیح نیست. ابوالعباس احمدبن علی بن نوح سیرافی، استاد نجاشی این کتاب را ستوده؛ 8 هرچند مؤلف آن تمجید نشده است؛ ولی به گفته اهل رجال، تمجید سیرافی از کتاب، برای مدح نویسنده آن کفایت می کند. 9 از این جهت ابن داوود او را در قسم اول کتاب خود ذکر کرده که به ممدوحان اختصاص دارد. 10 با وجود این، برخی او را تضعیف کرده اند11 که نمی توان توجیه دقیقی برای آن یافت. برخی از اهل رجال نیز وی را با مفسر نابینای دیگری به نام ابوالعباس احمدبن أصفهبذ قمی، نویسنده تعبیرالرؤیا که راوی آن جعفربن محمدبن قولویه (م. 369ق) بوده، یکی دانسته اند. 12 اما با توجه به ذکر هر دو در رجال نجاشی و رجال و فهرست طوسی13 و با توجه به تفاوت در مشخصات فردی، نام کتاب و روایتگر آن، بسیاری از رجالیان، یکی بودن آنان را نپذیرفته اند. 14

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (الطوسی) 27 ـ 28. 2 ـ الفهرست (الطوسی) 27 ـ 28. 3 ـ رجال (النجاشی) 1 / 239؛ الفهرست (الطوسی) 27 ـ 28. 4 ـ طبقات اعلام الشیعه 1 / 18. 5 ـ رجال (النجاشی) 1 / 239؛ الفهرست 84. 6 ـ الذریعه 21 / 78. 7 ـ معجم المؤلفین 1 / 190. 8 ـ رجال (النجاشی) 1 / 239. 9 ـ تنقیح المقال 1 / 53 ـ 54. 10 ـ رجال (ابن داوود) 25. 1
[1] ـ حاوی الاقوال 3 / 279. 12 ـ رجال (ابن داوود)، 25. 13 ـ رجال (النجاشی) 1 / 246؛ رجال (الطوسی) 454؛ الفهرست (الطوسی) ش27 و 28. 14 ـ تنقیح المقال 1 / 54؛ نقد الرجال 19؛ منهج المقال 2 / 47 و 48؛ جامع الرواة 1 / 44.

دیگر منابع: معالم العلما 15؛ منتهی المقال 1 / 244؛ هدایه المحدثین 170؛ مجمع الرجال 1 / 101؛ الجامع فی الرجال 1 / 100؛ قاموس الرجال 1 / 277؛ معجم رجال الحدیث 2 / 70؛ اعیان الشیعه 2 / 492.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

احمد ـ اسماعیلی

احمد ـ اسماعیلی (277 ـ 371ق)

ابوبکر احمدبن ابراهیم بن اسماعیل اسماعیلی جرجانی نیشابوری

وی در سال 2771 یا 2972 هجری در گرگان زاده شد. برای کسب دانش به سرزمین ها و شهرهای گوناگون مانند حجاز، بغداد، بصره، کوفه، جزیره، اهواز3 و موصل مسافرت کرد4 و از افرادی همچون ابوعبدالرحمن احمد صوفی، محمد باهلی، محمد انصاری و طلحه بن ابی طلحه جرجانی علم آموخت. او که شافعی مذهب بود، فقه
شافعی را نزد ابراهیم بن هانی و مسند را در نسا ـ از شهرهای خراسان ـ نزد حسن بن سفیان شیبانی فرا گرفت. 5 اسماعیلی در عصر خویش فردی بی نظیر و از فقها و محدثان بزرگ اهل سنّت به شمار می رفت. مدتی که در نیشابور اقامت داشت، مجالس گوناگونی همچون قرائت، املای حدیث و کلام برپا کرده بود. 6 برخی وی را در نقل حدیث موثق دانسته و گفته اند مردم از سرزمین های گوناگون برای تحصیل علم نزد او می آمدند. او بین فقه، حدیث، اصول و ریاست دنیا و دین جمع کرده بود. 7 در مجالسی که حضور می یافت بر دیگران برتری داشت و آنچه از تفسیر، خبر، ضرب المثل، حکایت، شعر، اخبار نادر و دانش های دیگر می گفت، کسانی چون ابوبکر برقانی، ابوسعد مالینی، عبدالرحمان سجزی و احمدبن محمد خوارزمی آن را می نوشتند. 8 او دارای کتاب های معجم الشیوخ، مسند عمر، الصحیح، 9 الفرائد والعوالی بود. 10 وی در سال 371 هجری11 در گرگان از دنیا رفت. 12 در تاریخ درگذشت او اختلاف است. 13

پی نوشت ها

[1] ـ تبیین کذب المفتری 193. 2 ـ الاعلام 1 / 86. 3 ـ الانساب 1 / 152 ـ 153. 4 ـ اللباب 1 / 58. 5 ـ تاریخ جرجان 109 ـ 115. 6 ـ الانساب 1 / 152 و 153. 7 ـ تبیین کذب المفترس 193. 8 ـ تاریخ جرجان 109 ـ 115. 9 ـ هدیه العارفین 1 / 66. 10 ـ معجم المؤلفین 1 / 135. 1
[1] ـ تاریخ جرجان 109 ـ 115. 12 ـ ترجمه تاریخ نیشابور 148. 13 ـ طبقات الفقهاء (شیرازی) 116؛ اللباب فی تهذیب الانساب 1 / 58.

دیگر منابع: طبقات الشافعیه الکبری 3 / 7؛ النجوم الزاهره 4 / 140؛ الوافی بالوفیات 6 / 213؛ سیر اعلام النبلاء 16 / 292؛ تاریخ الاسلام 26 / 489؛ طبقات الحفاظ 382؛ دول الاسلام 203؛ العبر 2 / 137؛ طبقات الشافعیه (ابن هدایة الله) 95؛ وفیات الاعیان 3 / 167؛ شذرات الذهب 3 / 75؛ البدایة والنهایه 11 / 298؛ مرآه الجنان 2 / 298؛ المنتظم 14 / 282؛ معجم البلدان 2 / 122؛ الکامل فی التاریخ 9 / 16؛ تذکره الحفاظ 3 / 948، المختصر فی اخبار البشر 2 / 122؛ تاریخ ابن وردی 1 / 295؛ کشف الظنون 2 / 1735؛ تاریخ التراث العربی ج1، ق1، ص407.

محمود هیئتی

احمد ـ اشبیلی

احمد ـ اشبیلی (293 ـ 379ق)

ابوعمر احمدبن عبدالرحمان بن عبدالقاهربن حُییّ عبسی اشبیلی فرضی صوفی

در سال 293 هجری در اشبیلیه اندلس به دنیا آمد. از احمدبن خالد، احمدبن بقیّ، ابی جعفر عقیلی و طحاوی حدیث آموخت و روایت کرد.