شذرات الذهب 2 / 247؛ طبقات الشافعیه (ابن هدایة الله) 41؛ طبقات الشافعیه (عبادی) 62؛ المشتبه 2 / 355؛ توضیح المشتبه 5 / 72؛ تبصیرالمنتبه بتوضیح المشتبه 2 / 779؛ الاعلام 1 / 185؛ معجم المؤلفین 2 / 31؛ فرهنگ زندگی نامه ها 1 / 469.

اسماعیل اسماعیلی

احمد ـ باهلی

احمد ـ باهلی (حدود 250 ـ 333ق)

ابوسلیمان احمدبن نصربن سعید باهلی نهروانی مشهور به احمدبن هوذه و ابن ابی هراسه

پدرش ابوهراسه با لقب هوذه شهرت داشت؛ 1 ازاین رو احمد به احمدبن هوذه و ابن ابی هراسه مشهور شده است. فرد دیگری به نام ابواسحاق ابراهیم بن رجاء شیبانی از شاگردان اهل سنّت امام صادق علیه السلام که نام مادرش هراسه بوده3 و ابن هراسه نامیده می شد، 4 از روی سهو و خطا، ابن ابی هراسه معرفی شده است. 5 همین اشتباه، برخی رجالیان را بر آن داشته تا این دو را یکی پندارند. 6 احمدبن هوذه از محدثان شیعه در سده سوم و چهارم هجری و از مردمان نهروان، منطقه ای بین واسط و بغداد بوده است؛ اما از دوران تحصیل او جز یک مورد، گزارشی در دست نیست. بر اساس روایاتی که شاگردش محمدبن ابراهیم نعمانی (م. 380ق) نقل کرده، باهلی در سال 273 هجری در نهاوند بوده و در این سال از محضر ابواسحاق ابراهیم بن اسحاق بن ابی بشر احمری نهاوندی بسیار بهره برده7 و همه کتاب های استادش را روایت کرده است. 8 درواقع نهاوندی تنها استاد شناخته شده اوست و همه روایات احمد از طریق وی است. اگر احمدبن هوذه که استاد ابوطالب انباری (م. 356ق) بوده و ابوبکر حافظ معرفی شده را نیز همین فرد بدانیم که در کنیه اش تصحیف روی داده است، آن گاه علی بن محمد حضینی، استاد دیگر باهلی خواهد بود. 9 به هرحال ابن ابی هراسه در خلال سکونت در نهروان، در پی کسب علم و حدیث، سفرهایی داشته و گذشته از نهاوند، مدتی در بغداد زیسته است. 10 از گفته خطیب بغدادی چنین بر می آید که ابوسلیمان باهلی، زمانی به بغداد رفته که به مراتبی از فضل و دانش رسیده بوده و در بغداد، برخی از طالبان حدیث، همانند ابوبکر احمدبن عبداللّه بن خلف دوری وراق (299 ـ 379ق) و احمدبن فرج بن حجاج وراق از او بهره برده اند و احمدبن فرج از او اجازه روایت دریافت کرده است. 11 ابومحمد هارون بن موسی
تلعکبری (م. 385ق) نیز در سال 331 هجری از وی اجازه روایت گرفته است. 12 ابن عقده احمدبن محمدبن سعید (م. 333ق)، 13 محمدبن عباس بن ماهیار، ملقب به ابن جحام (زنده در 328ق)، 14 محمدبن جمهور عمی، 15 ابوالمفضل محمدبن عبداللّه بن عبدالمطلب شیبانی (م. 387ق)، 16 ابوبکر احمدبن یعقوب فارسی، اسحاق بن حسن بصری17 و بزوفری، 18 احتمالاً ابوجعفر محمدبن حسین بن سفیان بزوفری (زنده در اواخر سده چهارم) دیگر شاگردان و راویان احمدبن هوذه به شمار می روند. ابن طاووس از کتاب من آی القرآن المنزلة فی امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام (ما نزل من القرآن فی اهل البیت علیهم السلام) که به شیخ مفید (336 ـ 413ق) منتسب بوده، بدون واسطه از ابن ابی هراسه روایت آورده است19 که نمی تواند درست باشد؛ چون باهلی پیش از تولد مفید درگذشته بود. بنابراین یا این کتاب از آنِ مفید نیست یا اینکه یک واسطه از سند روایت حذف شده است. ابن ابی هراسه در هشتم ذی حجه سال 333 هجری و در روز ترویه در همان زادگاهش نهروان درگذشت. 20 با توجه به اینکه در سال 273 در پی کسب علم و دانش به سفر رفته و در 333 هجری درگذشته است، ولادتش در حدود 250 هجری تخمین زده می شود. کتاب الایمان والکفر والتوبه نوشته اوست. 21

پی نوشت ها

[1] ـ رجال (الطوسی) 442. 2 ـ رجال (الطوسی) 442. 3 ـ رجال (النجاشی) 1 / 103. 4 ـ رجال (الطوسی) 146؛ الفهرست (الطوسی)، شماره 19. 5 ـ رجال (النجاشی) 1 / 103؛ ایضاح الاشتباه 88؛ نقدالرجال 5 / 249؛ معجم رجال الحدیث 23 / 159. 6 ـ تهذیب المقال 1 / 277. 7 ـ الغیبه (نعمانی) 247، 289، 302، 331 و .... 8 ـ الفهرست (الطوسی)، شماره 9. 9 ـ تهذیب الاحکام 9 / 248. 10 ـ تاریخ بغداد 5 / 391. 1
[1] ـ تاریخ بغداد 5 / 391 و 408. 12 ـ رجال (الطوسی)، شماره 5950. 13 ـ الغیبه (نعمانی) 266. 14 ـ تأویل الآیات (استرآبادی) 1 / 181، 336 و .... 15 ـ الامامة والتبصره 131؛ کمال الدین 673. 16 ـ الامالی (الطوسی) 479 و 481. 17 ـ اقبال الاعمال 1 / 342. 18 ـ الاستبصار 3 / 209. 19 ـ سعدالسعود 116؛ بحارالانوار 53 / 93. 20 ـ رجال (الطوسی)، شماره 442. 2
[1] ـ الفهرست (الطوسی)، شماره 905.

دیگر منابع: معالم العلماء 177؛ جامع الرواة 1 / 73؛ امل الآمل 2 / 30؛ تنقیح المقال 1 / 98؛ منتهی المقال 1 / 359؛ منهج المقال 48؛ مجمع الرجال 1 / 170؛ قاموس الرجال 1 / 439؛ معجم رجال الحدیث 2 / 348؛ اعیان الشیعه 3 / 194.

محمد غفوری