دوران خویش و در معاشرت با مردم فردی خوش برخورد دانسته اند. او در هر هفته دو مجلس در حضور بزرگان نیشابور ازجمله ابوالحسن محمی و ابونصر عبدوی بر پا می کرد. حاکم نیشابوری از شاگردان وی به شمار می رفت. بلاذری سرانجام به طابران طوس رفت و در سال 339 هجری در آنجا کشته شد. 1 بلاذری کتاب صحیحی دارد که به شیوه و سبک صحیح مسلم نگاشته است. 2

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 1 / 423. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 16 / 36.

دیگر منابع: تاریخ نیشابور 147، 151، 405؛ تاریخ الاسلام 25 / 169؛ تذکره الحفاظ 3 / 892؛ العبر 2 / 56؛ الوافی بالوفیات 7 / 319؛ طبقات الحفاظ 365؛ شذرات الذهب 2 / 349؛ معجم المؤلفین 2 / 61؛ معجم البلدان 4 / 3؛ اللباب فی تهذیب الانساب 1 / 193.

سیدمهدی حسینی عربی

احمد ـ بلخی

احمد ـ بلخی (239 ـ 326ق)

ابوالقاسم احمدبن عصمه صفّار بلخی معروف به حمّ

نام پدرش را عقبه و دسته ای حمّ یا حام نیز گفته اند. وی در سال 239 زاده شد1 و از مشاهیر و مفاخر بلخ به شمار می رفت. دانش خویش را از استادانی چون ابوجعفر هندوانی و نصیربن یحیی فراگرفت. 2 بلخی فقیه و محدثی معروف و پیرو مذهب ابوحنیفه بود. 3 او از صوفیان صاحب نام روزگار خویش بود4 و به گفته خویش از نظر فقهی و علمی به جایی رسیده بود که با برخی اقوال و فتاوای ابوحنیفه مخالفت می ورزید و در هزار مسئله فقهی آرایی خلاف ابوحنیفه داشت و به فتوای خود عمل می کرد. 5 کسانی چون ابوعلی وزغنجی6 و احمدبن حسین مروزی از شاگردان وی بوده و فقه را از او فرا گرفته اند. 7 وی دارای آثار و تألیفاتی بوده که از آن جمله کتاب های اصول التوحید8 و الملتقطا فی الفتاوی9 است. بلخی سرانجام در سال 32610 یا 336 هجری درگذشت. 11

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الاسلام 24 / 185. 2 ـ مشایخ بلخ من الحنفیه 1 / 90. 3 ـ الجواهرالمضیئه 1 / 78. 4 ـ هدیه العارفین 1 / 61. 5 ـ مشایخ بلخ من الحنفیه 1 / 90. 6 ـ الانساب 5 / 598. 7 ـ الجواهرالمضیئه 1 / 200. 8 ـ کشف الظنون 1 / 113. 9 ـ هدیه العارفین 1 / 61. 10 ـ تاریخ الاسلام 24 / 185. 1
[1] ـ الجواهرالمضیئه 1 / 200.

دیگر منابع: الطبقات السنیه 1 / 393.

اسماعیل اسماعیلی

احمد ـ

بلخیاحمد ـ بلخی (235 ـ 322ق)

ابوزید احمدبن سهل بلخی

در سال 235 هجری در شامستیان بلخ متولد شد. او به امر تحصیل و فراگیری علوم زمانه اش پرداخت و در همه دانش های نو و کهن عصرش تبحر و مهارت یافت؛ به گونه ای که همانند برای او نبود. او در نوشتارش بیشتر از فلسفه بهره گرفت؛ اما به اهل ادب گرایش بیشتری داشت. صفدی به نقل از ابوحیان توحیدی می گوید: من در میان همه متقدمان و متأخران، سه تن بیشتر نیافتم که اگر هرآنچه راجع به آنها بنویسند و بگویند، هنوز حق آنها ادا نگردیده است؛ یکی از آنان ابوعثمان عمروبن بحر جاحظ و دیگری ابوحنیفه احمدبن داوود دینوری و سومین آنها ابوزید احمدبن سهل بلخی است. 1 بلخی ابتدا معلم کودکان بود؛ ولی در جوانی به همراه قافله حاجیان به عراق سفر کرد تا درباره مذهب امامیه که خود از پیروان آن بود تحقیق کند. هشت سال در آنجا سکونت گزید و با بزرگان و دانشمندان آن خطه دیدار کرد و پس از عمری آموزشی پژوهش و پویش که در عراق داشت و از محضر کسانی چون یعقوب بن اسحاق کندی بهره گرفت، راهی بلخ شد و چون در آن زمان از دانش های گوناگونی برخوردار شده بود، در دولت احمدبن سهل بن هاشم مروزی به شغل کتابت پرداخت. درباره مذهبش میان تاریخ نگاران اختلاف است؛ برخی او را امامی مذهب2 و برخی از رجالیان اهل سنّت نیز او را زیدی یا ملحد قلمداد کرده اند3 که نشان دهنده تشیع اوست. کسانی چون ابوالحسن محمدبن یوسف عامری از شاگردان او بوده اند. بلخی سرانجام پس از حدود هشتاد سال تدریس، تألیف و کتابت، به سال 322 هجری در بلخ از دنیا رفت. 4 آثار او عبارت اند از: شرایع الأدیان، اقسام العلوم، اختیارات السیر، کمال الدین، السیاسه الکبیر، السیاسه الصغیر، فضل الصناعة الکتابه، مصالح الابدان والانفس، اسماءاللّه تعالی عزّ وجلّ وصفاته، صناعه الشعر، فضیلة علم الأخبار، الاسماء والکنی والألقاب، الأسامی الاشیاء، النحو والتصریف، الصورة والمصور، رسالة فی حدودالفلسفه، ما یصحّ من احکام النجوم، الرد علی عبده الأصنام، فضیلة علوم الریاضیات، فی اقتناء علوم الفلسفه، القرابین والذبائح، عصمه الانبیاء، نظم القرآن، قوارع القرآن، العتاک والنسّاک، جمع فیه ما علّق فی غریب القرّاء، فی أنّ سورة الحمد تنوب عن جمیع القرآن، اجوبة ابی القاسم الکعبی، النوادر فی فنون شتی،