دیگر منابع: العبر 2 / 117؛ المشتبه 1 / 374؛ الوافی 7 / 362؛ تبصیرالمنتبه 2 / 754؛ کشف الظنون 2 / 1173؛ توضیح المشتبه 5 / 194؛ شذرات الذهب 3 / 47؛ النجوم الزاهره 4 / 109؛ هدیه العارفین 1 / 66؛ تاریخ التراث العربی 1 / 1 / 398؛ اللباب 2 / 150.

اسماعیل اسماعیلی

احمد ـ دینوری

احمد ـ دینوری (م. پس از 340ق)

ابوالعباس (ابوالحسن) احمدبن محمد دینوری

ظاهراً اهل دینور و از زاهدان و صوفیان و از شاگردان صوفی معروف ابوحمزه محمدبن ابراهیم بزّار بغدادی (م. 269ق) بوده است. 1 با ابومحمد جریری، یوسف بن حسین و ابوالعباس بن عطا مصاحبت داشت و ابوبکر محمدبن احمدبن ابراهیم2 و عبدالله بن علی طوسی نیز از وی روایت کرده اند. 3 وی همچنین عالم و صاحب فضل و کمال بود. 4 مدتی در نیشابور به موعظه اشتغال داشت، سپس از نیشابور به سمرقند کوچ کرد و پس از سال 340 هجری در همانجا درگذشت. 5 کتاب های الابدال و مواطن العباد آثار اوست. 6 همچنین سُلَمی (م. 412ق) برخی از سخنان و اندرزهای وی را نقل کرده است. 7

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (الندیم) 237. 2 ـ طبقات الصوفیه 475. 3 ـ حلیه الاولیا 10 / 383. 4ـ طبقات الاولیا 79. 5ـ طبقات الصوفیه 475. 6ـ الفهرست (الندیم) 237. 7 ـ طبقات الصوفیه 475 ـ 478.

دیگر منابع: الکواکب الدریه 1 / 517؛ تاریخ التراث العربی ج1 / 4 / 134؛ ریحانه الادب 2 / 252؛ لغت نامه دهخدا 1 / 1146.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

احمد ـ ذارع

احمد ـ ذارع (زنده در 365ق)

ابوبکر احمدبن نصربن عبداللّه فتح ذارع نهروانی

محدث اهل بغداد1 که پس از مدتی زیستن در این شهر و کسب علم و دانش به نهروان کوچید2 و گویا تا پایان عمر در نهروان ماندگار شد. گرچه به شهرهای دیگری چون انبار3 و ابله4 نیز سفر کرده و از علمای آنها بهره گرفته است. ابوشعیب حرانی، محمدبن عبداللّه حضرمی مطین، حسن بن علیل عنزی، احمدبن علی ابار، احمدبن مسروق طوسی و احمدبن مغلس حمانی از استادان او بوده اند5 و
حارث بن ابی اسامه نیز اجازه نقل روایاتش را به او داده بود. 6 وی از راویان واقدی (م. 207ق) نیز شمرده شده7 که بی گمان با واسطه بوده است. نهروانی روایاتی نقل می کرده که رجالیون اهل سنّت آنها را منکره و خود وی را ناموثق نامیده اند. 8 ابوالفرج علی بن حسن، خطیب مسجد جامع نهروان (م. 425ق)، حسین بن محمدبن جعفر صیرفی أصم9 و حسین بن احمدبن عبداللّه بن بکیر (م. 388ق) 10 از راویان ذارع هستند. آثار علمی وی تاریخ موالید اهل البیت علیهم السلام و جزء حدیثی است. 12 تاریخ ولادت و درگذشت نهروانی در دست نیست؛ اما چون او از محمدبن جعفر راشدی (م. 300ق) و ابوالحسن سمرقندی حمیدبن ربیع در سال 290 هجری در قطیعه الربیع بغداد حدیث آموخته، 13 به دست می آید که سال ها پیش از آن زاده شده است. همچنین ابوعلی حسن بن حسین بن عباس فضل بن دوما نعالی در سال 365 هجری در نهروان از ذارع حدیث شنیده است14 که به معنای درگذشت وی پس از این تاریخ خواهد بود. اما ذهبی درگذشت او را در همین تاریخ دانسته است. 15

پی نوشت ها

[1] ـ میزان الاعتدال 1 / 161. 2 ـ تاریخ بغداد 5 / 184. 3 ـ تاریخ بغداد 364. 4 ـ تاریخ مدینة دمشق 59 / 250. 5 ـ تاریخ بغداد 5 / 184. 6 ـ تاریخ مدینة دمشق 55 / 367. 7 ـ تاریخ بغداد 5 / 184. 8 ـ تاریخ بغداد 5 / 184؛ میزان الاعتدال 1 / 161؛ لسان المیزان 1 / 317. 9 ـ تاریخ بغداد 5 / 184. 10 ـ فضائل التسمیة با حمد و محمد 16. 1
[1] ـ ذخائرالعقبی 52. 12 ـ شذرات الذهب 3 / 50. 13 ـ تاریخ بغداد 2 / 129 و 8 / 161. 14 ـ فرحه الغری 82؛ تاریخ بغداد 5 / 184. 15 ـ سیر اعلام النبلاء 16 / 148.

محمد غفوری

احمد ـ رازی

احمد ـ رازی (305 ـ 370ق)

ابوبکر احمدبن علی رازی جصّاص بغدادی

وی اهل ری بود1 و به سال 305 زاده شد. 2 در روزگار جوانی در بغداد اقامت گزید؛ 3 ولی برخی تولد او را در بغداد دانسته اند. 4 پس از دوران کودکی به فراگیری دانش پرداخت. فقه را از ابوسهل زجاج5 و ابوالحسن کرخی آموخت و دانش حدیث را از استادان معروفی چون ابوالعباس اصمّ و عبدالباقی بن قانع فرا گرفت. 6 وی افزون بر تحصیل علم در بغداد، به شهرهای دیگری چون اصفهان، 7 اهواز و نیشابور نیز مسافرت کرد و سپس به بغداد بازگشت. 8 رجال شناسان، رازی را از